Kościoły reformacji

2234

Szesnastowieczny protest przeciw odejściu Kościoła od nauk Pisma Świętego zaowocował powstaniem nowych wspólnot chrześcijańskich. Fundamentem wiary protestanckiej jest czterokrotne „tylko”: tylko Pismo, tylko Chrystus, tylko łaska, tylko wiara.

Gdy równo pół wieku temu Luter przybił na drzwiach swego kościoła w Wittenberdze 95 tez przeciw odpustom, nikt nie mógł zatrzymać potężnej fali odnowy. Protest książąt niemieckich na sejmie w Spirze w 1529 roku spowodował rozłam Kościoła. Stąd wszystkie reformacyjne wyznania chrześcijańskie nazwano Kościołami protestanckimi. Protestantyzm nie jest jednak jednolity — z czasem dochodziło do rozłamów i w jego łonie. Jednak mimo obecnych różnic wszystkie wspólnoty wyrosły z tego samego ziarna, łączy je więc wiele.

Autorytet Pisma, nie człowieka

Kościoły protestanckie odrzuciły prymat biskupa Rzymu, czyli autorytet papieża w sprawach wiary, w tym dogmat o jego nieomylności, a wiarę swą opierają tylko na Biblii, bez uznania tzw. Tradycji.

W czasach Nowego Testamentu chrześcijańskie zbory lokalne były sobie równe. Szczególna rola zboru w Rzymie jest widoczna od IV wieku, gdy cesarz Konstantyn uczynił chrześcijaństwo religią tolerowaną, a jego następca — religią państwową. Przywódcy Kościoła zostali obdarzeni przywilejami religijnymi i politycznymi, przede wszystkim zwierzchnik zboru w stolicy cesarstwa — Rzymie. W połowie V wieku na mocy edyktu cesarskiego nakazano posłuszeństwo biskupowi Rzymu jako następcy apostoła Piotra.

Naukę o prymacie apostoła Piotra Kościół powszechny opiera na interpretacji wypowiedzi Jezusa: „Na tej skale zbuduję kościół mój”, którą odniesiono do osoby Piotra. Protestantyzm odrzucił taką interpretację Pisma Świętego, uznając — podobnie jak ojcowie Kościoła z Augustynem i Hieronimem na czele — że opoką, skałą, kamieniem węgielnym Biblia nazywa zawsze Boga. Uznano, że symbolika opoki odnosi się do Jezusa, i to zarówno pod względem doskonałości charakteru, wzoru postępowania, ostoi zbawienia, jak i wieczności bytu oraz wszechmocy.

W Kościele powszechnym władza papieża w sprawach Kościoła i wiary jest nieograniczona i nieomylna. Pierwszym, który to stwierdził, był Grzegorz VII (XI wiek), a dogmatem stało się to w 1870 roku za pontyfikatu Piusa IX. Dla protestantów głową Kościoła nie może być jednak żaden człowiek, lecz jest nią sam Chrystus. Uważają, że tylko Bóg jest nieomylnym i najwyższym nauczycielem i tylko On ma nieograniczoną władzę.

Kościoły protestanckie nie uznają Tradycji jako źródła wiary, a jedynie Pismo Święte. W Kościele rzymskokatolickim w razie konfliktu prawd wiary przyjmowana jest nie zasada biblijna, lecz podanie Tradycji.

Reformacja odrzuciła Tradycję, przyjmując hasło „tylko Biblia”. Wierni budują swą wiarę na fundamencie kanonu palestyńskiego Pism, czyli Biblii używanej przez Jezusa i apostołów, bez siedmiu ksiąg apokryficznych włączonych do kanonu w XVI wieku przez sobór trydencki.

Zbawienie bez udziału człowieka

Dla protestantów zbawienie jest aktem Bożej łaski, nie osiąga się go przez uczynki. Reformacyjna nauka o zbawieniu neguje jakikolwiek udział człowieka w procesie zbawienia. Uczynki są owocem działania Boga w życiu chrześcijanina, owocem żywej wiary, efektem zbawienia, a nie sposobem otrzymania go. Bóg usprawiedliwia człowieka z łaski przez wiarę w Chrystusa, a nie z uczynków, gdyż człowiek nie spełnia ich doskonale i nie mogą one stanowić podstawy usprawiedliwienia. Fakt ten nie zwalnia jednak wierzącego z obowiązku przestrzegania przykazań i bratniego stosunku do bliźnich.

Choć katolicy zgadzają się, że wiara jest podstawą zbawienia, to uważają, że osiąga się je również dzięki dobrym uczynkom. Szczeblami w drabinie do życia wiecznego są sakramenty. Jest ich siedem: chrzest, który gładzi grzech pierworodny (dla protestantów chrzest jest przymierzem z Jezusem — to On, a nie chrzest gładzi grzechy), bierzmowanie, eucharystia jako rzeczywista ofiara, w której znajduje się realnie i cieleśnie Jezus (protestanci uznają symboliczną wymowę komunii jako pamiątkę ofiary Golgoty), sakrament pojednania obejmujący pokutę, poprzedzony spowiedzią uszną (protestanci uznają spowiedź serca, czyli wyznanie win Bogu, połączoną z wyznaniem grzechu osobie, wobec której się zgrzeszyło, i zadośćuczynieniem, czyli naprawieniem krzywdy), namaszczenie chorych, nazywane często ostatnim namaszczeniem, które uwalnia od grzechów (protestanci praktykują namaszczenie chorych w celu uzdrowienia przez Boga), święcenia kapłańskie, małżeństwo (z niewielkimi wyjątkami nie można go rozwiązać; instytucja małżeństwa ma swoje źródło w Biblii, jednak Kościoły protestanckie różnie podchodzą do kwestii rozwodu).

Protestantyzm uznaje za święte obrzędy tylko chrzest i komunię (Wieczerzę Pańską). Nie przypisuje im jednak takiego statusu, jaki nadaje swym sakramentom Kościół katolicki, choć traktuje je doniośle.

Z przyjętą przez protestantów ideą zbawienia z wiary wiąże się też odrzucenie odpustów, czyli praktyki odpuszczania grzechów za pieniądze, która była bezpośrednim powodem Wielkiej Reformacji — protestu Lutra w 1517 roku.

Odrzucony kult wizerunków i świętych

Katolicyzm i protestantyzm różnią się treścią dekalogu. Drugie przykazanie biblijne zakazujące kultu wizerunków znikło z dekalogu w wersji katechizmowej, a przykazanie dziesiąte rozbito na dwa, by zachować formę dziesięciu poleceń. Zabieg ten usunął wszelkie przeszkody na drodze rozwoju kultu wizerunków i świętych, którego początki sięgają IV wieku, gdy chrześcijaństwo, któremu nadano wtedy status religii panującej, przejęło pogańskie świątynie pełne figur. W tym samym czasie w wyniku rzymskich prześladowań w Kościele wytworzyła się idea męczeństwa, dając początek kultowi relikwii, czyli ciał osób świętych i związanych z nimi przedmiotów.

Niektóre Kościoły protestanckie wróciły też do biblijnego przykazania o sobocie — siódmym dniu stworzenia — jako dniu świętym zamiast niedzieli, która pojawiła się w szerszej praktyce Kościoła dopiero koło IV wieku na skutek świeckiego edyktu cesarza Konstantyna.

Protestanci nie czczą miejsc świętych, przedmiotów kultu, relikwii, obrazów, figur, uważając, że sprzeciwia się to pierwszemu i drugiemu przykazaniu biblijnego dekalogu. Kościoły są zazwyczaj skromniejsze, a kult religijny charakteryzuje prostota.

Maria, matka Jezusa, nie jest dla protestantów przedmiotem uwielbienia. Czczą Marię jedynie jako wzór wiary i posłuszeństwa, a nie jako matkę Boga (ten dogmat ustanowił sobór w Efezie w 431 roku), uważają, że nie została niepokalanie poczęta (dogmat ustanowiony w 1854 roku), ale że potrzebowała zbawienia jak każdy grzesznik, a znalazła je w swoim Synu. Nie zajmują się kwestią jej wiecznego dziewictwa (dogmat z 1123 roku), gdyż jest to pozbawione religijnego znaczenia. Podkreślają, że Biblia nie wspomina nic o jej wniebowzięciu (dogmat z 1950 roku). Maria nie jest obiektem modlitw.

Protestanci nie modlą się do świętych i Marii, a wprost do Boga, zgodnie z nauką biblijną o jedynym pośredniku między Bogiem a człowiekiem — Jezusie Chrystusie.

Wieczerza Pańska

Protestanckie Kościoły nie mają ołtarza, na którym w świątyniach katolickich rozgrywa się kulminacyjny moment mszy świętej. Eucharystia ma w katolicyzmie godność równorzędną z ofiarą krzyża, a Kościół naucza, że w opłatku eucharystycznym zawiera się „rzeczywiście i substancjalnie Ciało i Krew Jezusa Chrystusa wraz z Jego duszą i bóstwem”.

Protestanci uznają komunię, zwaną Wieczerzę Pańską, za obrzęd pamiątkowy i symboliczny, a nie ofiarny. Pozostaje ona wyłącznie pamiątką Golgoty, gdyż według Biblii ofiara Jezusa była jednorazowa i wystarczająca. Natomiast słowa Jezusa o spożywaniu Jego ciała i piciu Jego krwi są rozumiane w protestantyzmie jedynie symbolicznie, zatem chleb i wino są symbolami ciała i krwi Jezusa.

Katolickie pojęcie eucharystii rodzi konsekwencje w postaci obcego protestantyzmowi kultu hostii. Katolików i protestantów różni też sama komunia — katolicy spożywają tylko chleb (opłatek), protestanci przyjmują komunię pod dwiema postaciami: chleba i wina.

Z innych różnic warto wspomnieć o rezygnacji z przymusowego celibatu jako niezgodnego z duchem wolności ewangelicznej. Wzorem apostoła Piotra, który był żonaty, księża protestanccy (pastorzy) mają rodziny.

Katarzyna Lewkowicz-Siejka

Kościoły protestanckie nie uznają Tradycji jako źródła wiary, a jedynie Pismo Święte. W Kościele rzymskokatolickim w razie konfliktu prawd wiary przyjmowana jest nie zasada biblijna, lecz podanie Tradycji

Fotografia Pomnika Reformacji w Genewie zaczerpnięta z Flickr.