Kościół rzymskokatolicki przyznaje, że to on dokonał zmiany dnia świętego z soboty na niedzielę i w Piśmie Świętym nie znajdziemy autoryzacji dla jego decyzji. Co ciekawe, to część protestantów próbuje znaleźć oparcie dla tej zmiany w… Biblii!
Już słynny papieski teolog dr Eck, adwersarz Marcina Lutra, obnażył niekonsekwencję protestantów, którzy twierdzili, że kierują się zasadą sola Scriptura (tylko Pismo), a jednak święcili niedzielę, która do biblijnych praktyk nie należy1. Wytyka to też protestantom współczesny katolicki teolog: „Dobrze jest przypomnieć kalwinom, metodystom, baptystom i innym chrześcijanom, którzy znaleźli się poza Matką Kościołem, że Biblia nie wspiera ich nigdzie w sprawie święcenia niedzieli”2.
Do jakich biblijnych „argumentów” odwołują się zatem ci protestanci? Przeanalizujmy wybrane fragmenty3.
Sobota jest dana tylko Żydom. Według Pisma Świętego szabat istniał tysiące lat przed pojawieniem się narodu żydowskiego. Został ustanowiony w raju, gdy po sześciu dniach stwarzania Bóg „odpoczął dnia siódmego od wszelkiego dzieła, które uczynił. I pobłogosławił Bóg dzień siódmy, i poświęcił go”4. Chrystus potwierdził, że „sabat jest ustanowiony dla człowieka”5, a nie tylko dla Izraelity. Nazwał się Panem szabatu6, „albowiem przezeń stworzone są wszystkie rzeczy”7. Jest Stwórcą naszego świata. Wszystko, co pochodzi od Niego, obowiązuje Jego naśladowców.
Prawo zostało przybite do krzyża. Jezus „wymazał obciążający nas list dłużny, który się zwracał przeciwko nam ze swymi wymaganiami, i usunął go, przybiwszy go do krzyża”8. Czy chodzi tu o dekalog? Które przykazanie jest „przeciwko” człowiekowi? Od którego uwolnił nas Jezus? Od cudzołóstwa? Kradzieży? A może zmarł, byśmy mogli już kłamać czy zabijać? Usunął tylko przykazanie o święceniu soboty? Co przybił do krzyża Chrystus? Nasze winy, a nie przykazania. Przybił i wymazał nasze grzechy, które dekalog uwidocznił. Bo „przykazanie jest święte”, a kto „uchybi w jednym, stanie się winnym wszystkiego”9.
Szabat był cieniem wskazującym na Chrystusa, jak pisał do wiernych zboru w Kolosach apostoł Paweł10. Ale jaki szabat był cieniem wskazującym na Mesjasza? Jakie szabaty wraz ze śmiercią Jezusa straciły znaczenie? Jakie prawo zostało zniesione? Już prorok Daniel zapowiedział na sześć stuleci przed pojawieniem się Chrystusa Jego śmierć i zniesienie ofiar: „A po onych sześćdziesięciu i dwóch tygodniach zabity będzie Mesjasz (…) w połowie tygodnia zniesie ofiary krwawe i z pokarmów”11. Umierając na krzyżu, Jezus zawołał: „Wykonało się”12 i zasłona w świątyni jerozolimskiej oddzielająca Miejsce Najświętsze „rozerwała się na dwoje, od góry do dołu”13. Cały izraelski system ofiarniczy ustał. Bo prawdziwy Baranek Boży, zapowiadany ofiarami ze zwierząt oraz dorocznymi świętami (czyli szabatami), został złożony na ołtarzu Golgoty. Jednak sobota (też nazywana szabatem) nie należała do systemu świąt ceremonialnych, szabatów żydowskiego roku liturgicznego, nie była cieniem wskazującym na Mesjasza i Jego dzieło. Szabat siódmego dnia tygodnia został ustanowiony w raju. Zaistniał przed grzechem, więc nie mógł wskazywać na krzyż. Był, jest i będzie pamiątką stworzenia świata, dlatego prorok Izajasz mówi, że po zmartwychwstaniu, na nowej ziemi w każdą sobotę będziemy przychodzić, by pokłonić się Bogu14.
Nie jesteśmy pod prawem, lecz pod łaską, tłumaczył apostoł Paweł wiernym w Rzymie15. Stosując analogię sądową — czy ułaskawiony przestępca jest zwolniony z przestrzegania prawa? Nie. Darowano mu jedynie karę. Prawo nadal obowiązuje jego i wszystkich innych. W ten sam sposób łaska obejmuje grzesznika. Uwalnia od potępienia i kary, ale nie od przestrzegania zasad. Zatem nie jesteśmy pod potępieniem prawa. I tak jak przestępca po uwolnieniu jest jeszcze mocniej zobowiązany do przestrzegania prawa, tak prawdziwy chrześcijanin, który przyjął łaskę Bożą i docenia wielką ofiarę Zbawiciela, nie śmie dalej lekceważyć Jego przykazań. „Jeśli mnie miłujecie, przykazań moich przestrzegać będziecie”, mówił Jezus, testując przyszłe pokolenia uczniów16.
Usprawiedliwieni jesteśmy z wiary, nie z uczynków17. To prawda, że zbawienie jest możliwe tylko dzięki temu, co zrobił Chrystus. To, co sami czynimy, nas nie usprawiedliwia. To łaska przynosi zbawienie. Ale łaska niesie coś jeszcze — dzięki niej możemy czynić to, co prawe. Łaska jest mocą zmieniającą serca kamienne w serca mięsiste. Przestrzeganie przykazań nie jest zatem drogą do zbawienia, ale owocem zbawienia. Apostoł Paweł napisał: „Czy więc zakon [prawo] unieważniamy przez wiarę? Wręcz przeciwnie, zakon [prawo] utwierdzamy”18. Gdyby prawo Boże nie zostało złamane, Chrystus nie musiałby umrzeć. Prawo utwierdzamy, jeśli wierzymy, że Zbawiciel umarł za nasze przestępstwa.
Chrystus zmartwychwstał w niedzielę i na pamiątkę tego wydarzenia chrześcijanie święcą pierwszy dzień tygodnia — niedzielę. Problemem nie jest jednak upamiętnienie innych wydarzeń z życia Jezusa, lecz zlekceważenie Jego woli. Jego wolą zapisaną w prawie Bożym było upamiętnienie siódmego dnia stworzenia. Święcenie soboty jest wyrazem wiary z Boga Stwórcę i sposobem okazania Mu szacunku. Jeśli poświęcimy jeden dzień tygodnia na upamiętnienie zmartwychwstania, dlaczego nie poświęcić innego na upamiętnienie ukrzyżowania? Czy śmierć i zmartwychwstanie Jezusa ma być powodem usunięcia Bożego dnia upamiętniającego Jego twórcze działanie? „Sześć dni będziesz pracował”19 — mówi czwarte przykazanie biblijne, zatem pozostaje tylko jeden dzień. Który? Sam Chrystus wskazuje: „A siódmego dnia jest sabat Pana, Boga twego: Nie będziesz wykonywał żadnej pracy”.
Chrystus pozostawił swoim uczniom dwa obrzędy upamiętniające Jego śmierć i zmartwychwstanie. Wieczerza Pańska (komunia) stanowi pamiątkę Jego złamanego ciała (łamany chleb) i przelanej krwi (rozlewane wino)20. Z kolei chrzest przez zanurzenie symbolizuje śmierć i powstanie do nowego życia (wynurzenie) — z wody i Ducha21. Pierwsi chrześcijanie nie łączyli zbawienia z nowym dniem odpoczynku, lecz z nowonarodzeniem.
Niedziela dniem Pańskim. Biblia nie wspomina nigdzie o niedzieli jako Pańskiej. Jedynym dniem tak określonym jest sobota. Jezus powiedział o sobie, że „Syn Człowieczy jest Panem sabatu”22. Tak samo nazwana została sobota w czwartym przykazaniu dekalogu biblijnego: „Ale siódmego dnia jest sabat Pana, Boga twego”23. Sobota jest dniem Jezusa, a Jezus jest Panem soboty. To dzień Pański.
Apostoł Paweł kazał w niedzielę ewangelię. „A pierwszego dnia po sabacie, gdy się zebraliśmy na łamanie chleba, Paweł, który miał odjechać nazajutrz, przemawiał do nich i przeciągnął mowę aż do północy. (…) A wróciwszy na górę łamał chleb i spożywał, i mówił długo, aż do świtania, i tak odszedł”24. Na podstawie tego tekstu niektórzy twierdzą, że uczniowie wyróżniali pierwszy dzień tygodnia i regularnie zbierali się na łamanie chleba. Ale po pierwsze, zgromadzenie to miało miejsce wieczorem, gdyż biblijny dzień zaczyna się i kończy o zachodzie słońca. Bibliści nie są jednomyślni, jaki podział czasu zastosować. Jeśli rzymski, wówczas spotkanie miało miejsce w niedzielę wieczorem i trwało do rana w poniedziałek. Jeśli ewangelista Łukasz posłużył się żydowską rachubą czasu, to spotkanie miało miejsce w sobotę wieczorem. Niezależnie od tego nie ma tu mowy o świętości niedzieli. Poza tym chrześcijanie łamali chleb po domach codziennie25, nie było to więc spotkanie obrzędowe.
W niedzielę zbierano dary. Apostoł Paweł zalecał: „Pierwszego dnia w tygodniu niech każdy z was odkłada u siebie i przechowuje to, co może zaoszczędzić, żeby składki wnoszono nie dopiero wtedy, kiedy ja przyjadę”26. Nie ma tu jednak mowy o wspólnych spotkaniach, nabożeństwie czy kościelnym święcie, lecz odkładaniu darów pieniężnych „u siebie”, w swoich domach i czekaniu na zgromadzenie, by wtedy złożyć swój dar miłości. To zalecenie wprowadzało porządek i systematyczność z myślą o wierzących, którzy cierpieli niedostatek w Judei.
Katarzyna Lewkowicz-Siejka
1 Zob. Johann Eck, Enchiridion Locorum Communium… Adversus Lutheranos, Venice: Ioan. Antonius & Fratres de Sabio, 1533. 2 Cyt. za: J. Dunkel, Apokalipsa, Wydawnictwo „Orion plus” 2001, s. 183. 3 W artykule wykorzystano książkę H. Mayera pt. 22 powody święcenia niedzieli, ChIW „Znaki Czasu”, Warszawa 2000. 4 Rdz 2,2-3. 5 Mk 2,27. 6 Zob. Mt 12,8. 7 Kol 1,16. 8 Kol 2,14. 9 Rz 7,12; Jk 2,10. 10 Zob. Kol 2,16-17. 11 Dn 9,26-27. 12 J 19,30. 13 Mt 27,51. 14 Zob. Iz 66,23. 15 Zob. Rz 6,14. 16 Zob. J 14,15. 17 Zob. Ef 2,8-9. 18 Rz 3,31. 19 Wj20,9. 20 Zob. Łk 22,19-20; 1 Kor 11,26. 21 Zob. Rz 6,2-5; Kol 2,12-13. 22 Mk 2,28. 23 Wj 20,10. 24 Dz 20,7.13. 25 Zob. Dz 2,46. 26 1 Kor 16,2.
