Zanim pierwsi chrześcijanie postawili swoje nogi na Cyprze w 45 roku n.e., wyspa ta miała już za sobą bogatą historię.
Pierwszym mocarstwem, które dokonało inwazji na Cypr, był Egipt. W XV wieku p.n.e. za panowania faraona Totmesa III z XVII dynastii Egipcjanie przybyli na Cypr, zmuszając miejscową ludność do poddaństwa i płacenia trybutu, ale ich głównym celem była eksploatacja bogactw naturalnych.
Około roku 1400 p.n.e. na Cyprze zaczęli się osiedlać pierwsi Grecy, którzy stopniowo zamieniali wyspę w kolonię grecką, mimo że wciąż panowali tam Egipcjanie. Kiedy w XII wieku p.n.e. doszło do konfliktu zbrojnego pomiędzy Fenicjanami i Egiptem, ludność cypryjska wsparła tych pierwszych, jednak nie udało się obalić na Cyprze władzy egipskiej. Stało się to dopiero w VIII wieku p.n.e. Wówczas Fenicjanie przejęli kontrolę nad Cyprem. Założyli nowe miasta portowe: Amatus, Idalion, Lapetos, Tamassos i Kition (współczesna Larnaka) i przyczynili się do rozwoju żeglugi i handlu, z czego słynęli nie tylko na Cyprze. Panowali tam do początków wieku VII p.n.e. W czasie panowania fenickiego nastąpił gwałtowny przypływ Greków, którzy osiedlali się na wyspie.
Kolonizacja grecka trwała również za panowania asyryjskiego na Cyprze. Powstawały greckie miasta cieszące się szeroką autonomią. Wśród nich należy wymienić Salaminę (Salamis), Pafos, Kurium, Marion i Arsinoe. Kiedy w roku 668 p.n.e. doszło do wojny asyryjsko-egipskiej, miasta greckie na Cyprze wsparły Asyrię. Przez blisko sto lat odpierano ataki egipskie, jednak w roku 568 p.n.e. Egipcjanie zwyciężyli i ponownie zapanowali na Cyprze. Ówczesny faraon Amasis II bardzo zyskał w oczach cypryjskich Greków, ponieważ oddał hołd greckiej bogini Afrodycie i sprawił wiele prezentów dla świątyń greckich na Cyprze, jednak nie zwalniało to ludności z płacenia wysokich podatków.
W roku 525 p.n.e. król perski Kambyses podbił Egipt i przyłączył Cypr do Persji, co było szczególnie niekorzystne dla państw-miast w Grecji. Obawiano się, że Ateny i inne poleis będą atakowane z terenów Cypru, który stał się morską bazą wypadową Persów. Kiedy w roku 502 p.n.e. w Jonii wybuchło powstanie greckie przeciwko Persji, przyłączyli się do niego również Grecy cypryjscy. I mimo że Grecy wygrali wiele potyczek, głównie na morzu, ostatecznie zwyciężyli Persowie i zachowali panowanie na Cyprze.
Przez następnych blisko sto lat na wyspie wytworzył się głęboki podział pomiędzy kolonistami greckimi i fenickimi. W roku 410 p.n.e. w najważniejszym mieście cypryjskim, Salamis, na tronie zasiadł król Ewagoras, który pochodził z rodu Telamona, jednego z greckich bohaterów wojny trojańskiej, wielki propagator hellenizacji na Cyprze. Nawiązał kontakt z Atenami i innymi miastami greckimi, rozwinął kontakty handlowe i kulturowe. Król perski Dariusz tolerował te posunięcia, ponieważ daniny z Cypru wpływały regularnie, a poza tym zajęty był utrzymaniem zwierzchnictwa nad Egiptem.
Ewagoras próbował zjednoczyć pod swoim berłem cały Cypr, co zaniepokoiło następnego władcę perskiego Artakserksesa, który wysłał na wyspę swoje wojska i przywołał do porządku Ewagorasa. Ten musiał zapłacić specjalny trybut, ale nadal mógł być królem Salaminy.
Cypr pozostał pod panowaniem perskim do roku 333 p.n.e., kiedy to Aleksander Wielki Macedoński pokonał króla perskiego Dariusza III Kodomana. Wtedy po raz pierwszy wyspa zamieszkana przez greckich kolonistów stała się częścią imperium hellenistycznego. Miasta cypryjskie natychmiast wsparły Aleksandra w podbojach, między innymi podczas zdobywania Tyru, gdzie wśród tysiąca okrętów atakujących miasto sto dwadzieścia należało do Cypryjczyków.
Po śmierci Aleksandra w roku 323 p.n.e. Cyprem władał Antygon, jeden z dowódców Aleksandra, by po dwóch latach wyspa przeszła pod panowanie Ptolemeuszy i zarządzana była z Aleksandrii przez kolejnych 250 lat.
W roku 58 p.n.e. Cypr zaanektowali Rzymianie i włączyli go do prowincji Cylicja. 11 lat później Juliusz Cezar podarował wyspę królowej Egiptu Kleopatrze VII, która rządziła nią przez 17 lat. Po śmierci Cezara rozgorzały boje pomiędzy Markiem Antoniuszem popieranym przez Kleopatrę a Oktawianem Augustem. Po zwycięstwie tego ostatniego Cypr przeszedł pod panowanie rzymskie. Za rządów Oktawiana Augusta nastąpił szybki rozwój Cypru. Dużo budowano i restaurowano, w tym w Pafos odbudowano świątynię Artemidy zniszczoną wcześniej przez trzęsienie ziemi.
Biblia potwierdza, że Rzymianie zawładnęli Cyprem, czyniąc z niego prowincję cesarską, a potem senacką, z prokonsulem na czele i stolicą w Pafos1. Z Cypru pochodził lewita Józef, znany lepiej pod imieniem Barnaba2, który wraz z Pawłem z Tarsu i Janem Markiem wyruszył w pierwszą podróż misyjną. Podróż ta zaczęła się od Cypru. Z Cypru pochodził również Mnazon, chrześcijanin z gminy chrześcijańskiej w Jerozolimie3.
W roku 45 w towarzystwie Jana Marka, krewnego Barnaby, Paweł i Barnaba opuścili metropolię Syrii, udając się w stronę Seleucji, która była portem na usługach Antiochii, oddalonym o 25 kilometrów. Tam wsiedli na statek, który zawiózł ich do Salaminy, znajdującej się na wschodnim wybrzeżu Cypru4. W Salaminie udali się do synagogi żydowskiej, gdzie zwiastowali ewangelię, podobnie jak w innych miejscach na szlaku do Pafos leżącym w zachodniej części Cypru5.
W Pafos, stolicy wyspy i centrum rzymskiej administracji, spotkali się z rzymskim prokonsulem Sergiuszem Pawłem, który był bardzo podatny na słuchanie ewangelii6. Z jego otoczenia pochodził Elymas, nazywany magiem bądź czarnoksiężnikiem, który próbował chronić prokonsula przed treściami ewangelicznymi. Na nic się to jednak zdało. Sergiusz Paweł przyjął chrześcijaństwo po przedstawieniu mu ewangelii przez Pawła i Barnabę7, stając się jednym z kilku wysokich urzędników rzymskich nawróconych przez apostoła Pawła.
Była to jedyna wizyta Pawła na wyspie. Natomiast Barnaba powrócił na Cypr, gdzie został biskupem Salaminy. Zginął śmiercią męczeńską zamordowany przez Żydów.
Według tradycji pozabiblijnej na Cypr przybył również Łazarz, wcześniej wzbudzony z martwych przez Jezusa. Miał zostać biskupem w Kition. W Larnace jest prawosławny kościół św. Łazarza, w którym znajduje się jego grób.
Bernard Koziróg
1 Zob. Dz 13,4-12. 2 Zob. Dz 4,36. 3 Zob. Dz 21,16. 4 Zob. Dz 13,4. 5 Zob. Dz 13,5-6. 6 Zob. Dz 13,7. 7 Zob. Dz 13,8-12.
