Mały słownik Wielkiej Reformacji
Gdańsk(woj. pomorskie) – w 1518 r. wraz z wystąpieniem kaznodziei Jakuba Knode zaznaczyły się wpływy reformacji w Gdańsku; wlatach 1523-25 doszło do rozruchów na tle religijnym, podczas których uległo zniszczeniu kilka kościołów i klasztorów; pomimo ingerencji ze strony Zygmunta I Starego utrwalił się tu luteranizm, w 1558 r. otwarto średnią szkolę teologiczną przygotowującą kaznodziejów protestanckich, potem przekształconą w gimnazjum, które osiągnęło wysoki poziom nauczania. W drukarniach innowierczych wydawano dzieła znanych humanistów, kancjonały (śpiewniki), pisma polemiczne oraz Biblię gdańską (1632).
Genewa(Szwajcaria) – w okresie reformacji miastozwane Rzymem protestantyzmu; pod wpływem działalnościfrancuskiego reformatora religijnego WilhelmaFarela Genewa w 1536r. przyjęła protestantyzm; sprowadzono Jana Kalwina, który w kościele katedralnym głosił systematycznie rozprawy biblijne; działał tu także szkocki reformator John Knox; w 1558 r. powstała akademia kalwińska, później uniwersytet. Po odwołaniu Edyktu nantejskiego (1685) Genewa stała się schronieniem dla uchodźców religijnych.
Genewskie katechizmy – dwa dzieła Jana Kalwina zawierające główne zasady jego nauki. Pierwsze powstało w 1537 r. na podstawie znanego dzieła Kalwina InstitutioreligionisChristianae. Drugie opracowano w formie 373 pytań i odpowiedzi (1542).
Gilowski Paweł (ok. 1534-1595) –duchowny kalwiński, żarliwy działacz i pisarz religijny; do czasu przejścia na protestantyzm w 1556 r. był proboszczem katolickim w Wojniczu. Organizował zbory w Małopolsce, uczestniczył w synodach i dysputach religijnych. OgłosiłWykład katechizmu Kościoła chrześcijańskiego (1579).
Giżycko(woj. warmińsko-mazurskie) – w czasie reformacji dominował tu luteranizm; jako kaznodzieja działał tu m.in. Piotr Zenker; wysoki poziom nauczania osiągnęła protestancka szkoła miejska (1529). W okolicach Giżycka osiedliło się wielu wybitnych braci polskich (Z. Morsztyn).
Glinczer Erazm (1535-1603) – duchowny, przywódca wielkopolskich luteranów, pisarz religijny i pedagogiczny. Opracował pierwszą w języku polskim pedagogicznąKsiążkę o wychowaniu dzieci (1588). Był kaznodzieją zborów w Chmielniku i Bobowej. Efektem jego wysiłków była ugoda sandomierska (1570) mająca doprowadzić do współpracy pomiędzy luteranami, kalwinami i braćmi czeskimi.
Godziny kanoniczne– jedna z nazw modlitwy publicznejKościoła rzymskokatolickiego, rozłożonej na różne pory dnia i nocy w celu ich uświęcenia przez uwielbienie Boga, odmawiana głównie przez duchownych. Nurt reformacji szwajcarskiej (zwinglianizm, kalwinizm) odrzucił je zdecydowanie. Marcin Luter, mimo krytyki całości ich cyklu, zalecał zachować modlitwy poranne i wieczorne, głównie w małych kręgach wiernych.
Gomółka Mikołaj (ok. 1535 – ok. 1591) – kompozytor; grywał na dworze królewskim, urzędnik miejski w Sandomierzu; w 1580 r. wydał Melodie na psałterz polski w przekładzie Jana Kochanowskiego; najbardziej znany w XVI polski kompozytor. Jego melodie do psalmów regularnie przedrukowywano w kancjonałach ewangelickich XVI i XVII w.
Gorzów Wielkopolski( woj. lubuskie) – reformację wprowadzono tu w 1537 r.; powstało tu kilka kościołów protestanckich (luterańskich i kalwińskich).
Grudziąc(woj. kujawsko-pomorskie) – w 1540 r. powstała tu szkoła ewangelicka, a w 1552 pierwsze gimnazjum protestanckie; protestanci zajęli w Giżycku kilka kościołów katolickich.
Grzegorz z Brzezin(ok.1525-1591) – działacz i pisarz reformacyjny w Małopolsce; studiował na Akademii Krakowskiej; wydał kilkanaście pism polemicznych, stając się twórcą polskiej literatury ariańskiej.
Hadrian VI (1459-1523) – papież od 1522 r.; prof. teologii; uznał winę Kościoła katolickiego za rozłam religijny; dążył do stłumienia ruchu protestanckiego poprzez reformę wewnętrzną Kościoła, zażądał jednak, by Luter został ukarany za herezję, a edykt wormacki został wprowadzony w życie; przeciwstawiał się dążeniu Francji do uniezależnienia się od papiestwa; w Polsce nakłonił Zygmunta I Starego do wydania 1523 r. edyktu przeciw luteranom.
Heidelberski Katechizm –księga wyznaniowa Kościoła ewangelicko-reformowanego, opublikowana 1563 r. w językach łac. i niem.; oprac. przez profesorów uniwersytetu w Heidelbergu. Dzieło miało wyjaśniać w przystępny sposób zasady wiary. Jego autorzy zrezygnowali z kalwińskiej nauki o predestynacji i polemiki z luterską nauką o Wieczerzy Pańskiej. W Polsce pierwszy przekład Katechizmu Heidelberskiego ukazał się w 1564 r.
Helweckie konfesje, helweckie wyznanie wiary – dwa pisma wyznaniowe Kościoła ewangelicko-reformowanego w Szwajcarii. Konfesja Helwecka Iz 1536 r. dzięki kompromisowej formule dotyczącej nauki o Wieczerzy Pańskiej miała się stać pomostem między powaśnionymi obozami ewangelickimi. Konfesja Helwecka IIz 1562r. stała się jedną z najważniejszych reformowanych ksiąg wyznaniowych. Na Konfesji Helweckiej II oparta została Konfesja Sandomierska (1570).
Herezja, kacerstwo – poglądy religijne uznane za sprzeczne z oficjalnie głoszoną przez Kościół doktryną. Kościół przeciwdziałał herezji na różne sposoby: przez argumentację (np. apologeci wczesnochrześcijańscy), niszczenie ksiąg heretyckich, usuwanie ze stanowisk kościelnych, nakładanie anatemy, w niektórych przypadkach przez zbrojne krucjaty; W okresie XIII-XVII w. gł. rolę w zwalczaniu herezji odgrywała inkwizycja. W okresie reformacji walka z herezją prowadzona była często przez obrońców „ortodoksyjności” nauki Kościoła.
Hewelisz Jan (1611-1687) –ewangelik,astronom w Gdańsku, studiował w Lejdzie (Holandia) prawo, autor cenionych monografii naukowych, członek międzynarodowych towarzystw, założył obserwatorium astronomiczne w Gdańsku.
Hozjusz Stanisław (1504-1579) – humanista, teolog katolicki, kardynał,sekretarz królewski Zygmunta I Starego, potem wielki sekretarz koronny. Hozjusz jest znany głównie jako działacz reformy katolickiej, zwalczający protestantyzm z dużą bezwzględnością — więził księży apostatów, pozbawiał urzędów i wypędzał różnowierców; na synodzie piotrkowskim (1551) występował w sprawie przestrzegania edyktu przeciw różnowiercom; przeciwstawiał się zwołaniu soboru narodowego i koncepcji Kościoła narodowego w Polsce. W 1564 r. sprowadził do Polski zakon jezuitów; występował przeciw uchwałom konfederacji warszawskiej (1573) gwarantującym wolność sumienia.
Hugenoci, hugonoci – wyznawcy kalwinizmu (ewangelicyzm reformowany) we Francji w XVI i XVII w. Szerząca się we Francji w latach 1520-50 reformacja nie działała w sposób zorganizowany i pozostawała pod wpływem dostosowanego do miejscowych warunków luteranizmu. Dopiero w poł. XVI w. kalwinizm, przenikający ze Strasburga i Genewy, zwyciężył wśród protestantów francuskich. Wzajemna wrogość hugenotów i katolików doprowadziła do wybuchu wielu wojen religijnych (m.in.noc świętego Bartłomieja z 23 na 24 sierpnia 1572 r.).
Hus Jan (1370-1415) – czeski myśliciel, ksiądz katolicki i reformator religijny, twórca i przywódca husytyzmu. Domagał się gruntownej reformy Kościoła i odnowy życia religijnego opartej na Piśmie Świętym i tradycji wczesnego chrześcijaństwa, zwalczał wszelkie nadużycia średniowiecznego Kościoła, zwłaszcza symonię. Sobór w Konstancji w 1415 r. uznał go za zwolennika potępionych poglądów JanaWiklifa i skazał na śmierć na stosie. Marcin Luter w swoich wystąpieniach wielokrotnie nawiązywał do nauczania J. Husa, uważając go za swojego prekursora.
ŁASKA — termin teologiczny wywodzący się z Biblii, odnoszący się do miłosierdzia i przychylności Boga względem człowieka. Poglądy Marcina Lutra na temat łaski powiązane są z nauką o usprawiedliwieniu, którą protestanci uznali za istotę ewangelii, ta zaś ma związek z radykalnym pojmowaniem grzechu pierworodnego i jego skutków. Człowiek z powodu grzechu pierworodnego nic nie może uczynić dla swojego zbawienia; usprawiedliwienia dostępuje wyłącznie dzięki samej łasce (sola gratia). Łaska wyklucza więc zbawczą funkcję uczynków; nie można jej też sobie wyjednać. Łaska natomiast, jak głosił Luter, wspomaga dzieło odnowy życia, stąd też dobre uczynki pozostają znakami jej działania w życiu ludzkim.
ŁASKI JAN (1499-1560) — Polak, reformator religijny, teolog ewangelicki o randze europejskiej, odbył studia w Wiedniu, Bolonii i Padwie; wcześniej ksiądz katolicki. Z reformacją zetknął się za granicą, gdzie poznał m.in. Erazma z Rotterdamu, Jana Kalwina, Filipa Melanchtona, Ulricha Zwingliego. Pod względem dogmatycznym wyraźnie zbliżył się do nauczania J. Kalwina. Stąd polemizował z luteranizmem. Na Zachodzie działał aktywnie m.in. we Fryzji, Anglii i Niemczech. Po powrocie do kraju Łaski dążył po powołania w Polsce jednolitego Kościoła ewangelickiego, obejmującego wszystkie denominacje protestanckie. Łaski przyczynił się do kształtowania podstaw ewangelicyzmu reformowanego, zwłaszcza w Małopolsce. Był też jednym z inicjatorów wydania Biblii brzeskiej (1563).
ŁOTWA — państwo w Europie Wschodniej leżące nad Bałtykiem. W XVI w. reformacja podzieliła chrześcijan łotewskich, z których większość przyjęła wyznanie luterańskie. W roku 1524 władze miejskie Rygi oficjalnie przyjęły protestantyzm. W 1561 dokonano sekularyzacji zakonu krzyżackiego, wschodnia część Łotwy przeszła pod panowanie Polski i Litwy. W latach 1685-91 dokonano przekładu Biblii E. Glücka na język łotewski.
MARIA (ok. 20 r. p.n.e. — 30 r. n.e) — matka Jezusa Chrystusa. Reformacja protestancka, przyjmując zasady: sola Scriptura (tylko Pismo Święte), sola gratia (tylko łaska — przez nią jesteśmy zbawieni) i solus Christus (tylko Chrystus — On jest naszym Pośrednikiem, który usprawiedliwia i zbawia), przejęła wiarę w boskie i dziewicze macierzyństwo Marii, lecz radykalnie zaatakowała katolicką naukę o jej pośrednictwie i duchowym macierzyństwie. Wykluczyła prośby do Marii o wstawiennictwo. Reformatorzy ostro piętnowali przeciwstawianie miłosierdzia Marii sprawiedliwości Chrystusa. Ten radykalizm reformatorzy tłumaczyli m.in. tym, że inaczej nie uzdrowi się pobożności ludowej, skłonnej do przesady i zabobonu. Marcin Luter widział w niej wzór pokory, wiary i posłuszeństwa, uznał ją za Theotokos (Bogurodzica).
MELANCHTON FILIP (1497-1560) — niemiecki filolog, reformator szkolnictwa, teolog ewangelicki i działacz reformacyjny. Był wykładowcą na uniwersytecie w Wittenberdze, współtwórcą dokonanego przez Lutra przekładu Nowego Testamentu na język niemiecki. W 1521 r. zredagował summę wierzeń luterańskich, a w 1530 opublikował Wyznanie augsburskie — oficjalne pismo wyznaniowe luteranizmu.
MENNO SIMONS (1496-1561) — teolog i działacz anabaptystyczny; zwolennik pacyfizmu, uważany za założyciela denominacji mennonitów.
MENNONICI — wywodząca się z anabaptystów (XVI w.) denominacja protestancka skupiona wokół Mennona Simonsa. Mennonici działali w Szwajcarii, Holandii i Niemczech. Z czasem osiedlili się w całej Europie Środkowej i Wschodniej, z Rosją włącznie. Mennonici uznają tylko dwa sakramenty — chrzest oraz Wieczerzę Pańską. Chrzest udzielany jest osobom, które ukończyły 14. rok życia. W nauce o usprawiedliwieniu menonici przejęli naukę reformacyjną (tylko Chrystus i tylko łaska).
MILTON JOHN (1608-1674) — poeta angielski, myśliciel, działacz społeczny i polityczny. Związał się z obozem purytańskim. Głosił radykalne poglądy polityczne i religijne. Wydał m.in. broszurę The Reason of Church Government wymierzoną przeciw Kościołowi anglikańskiemu, a także traktat De Doctrina Christiana, systematyzujący kluczowe zagadnienia doktrynalne chrześcijaństwa.
MINISTER — reformacyjne określenie istoty powołania duchownego; stąd też kaznodziejów ewangelickich nazywano niekiedy ministrami.
MURZYNOWSKI STANISŁAW (ok. 1528-1533) — pisarz religijny w Królewcu. Studiował w Niemczech i Włoszech. Dokonał samodzielnie pierwszego polskiego przekładu całego Nowego Testamentu. Napisał traktat o ortografii Ortografija polska, będący próbą ustalenia pisowni. Murzynowski był zdecydowanym zwolennikiem reformacji i odegrał ważną rolę w dziejach języka polskiego.
NIEMOJEWSKI JAN (ok. 1526/1530-1598) — działacz i polemista ariański. Studiował na uniwersytecie w Królewcu, prowadził liczne dysputy z jezuitami. Napisał Okazanie, iż Kościół Rzymski Papieski nie jest apostolski ani święty, ani jeden, ani powszechny (1584).
NONKONFORMIŚCI — dysydenci wśród angielskich protestantów, którzy odrzucili organizację Kościoła anglikańskiego w XVII w. Zalicza się do nich purytanów, prezbiterian, kongregacjonalistów, kwakrów, irwingian i inne odłamy Kościoła anglikańskiego.
NORWEGIA — od końca XIV w. kraj ten coraz bardziej uzależniał się od Danii. Punktem kulminacyjnym procesu podporządkowania Norwegii Danii stały się walki na tle wyznaniowym. W wyniku przyjęcia luteranizmu przez Danię w 1536 r. Norwegia stała się również krajem protestanckim. Jednym z Norwegów propagujących luteranizm był Jens Nilsson. Zwycięstwo reformacji w Norwegii możliwe było dzięki działalności duńskich kaznodziejów.
OBRAZOBURSTWO — spontaniczna lub zorganizowana akcja niszczenia obrazów i figur dekorujących chrześcijańskie budowle, motywowana chęcią powrotu do zapisanego w dekalogu zakazu przedstawiania Boga i wszelkich istot żywych. Najbardziej dramatyczny przebieg i najpoważniejsze konsekwencje miało obrazoburstwo bizantyńskie (VIII w.), zwane ikonoklazmem. W XVI w. radykalna reformacja spod znaku U. Zwingliego, M. Bucera i J. Kalwina wszczynała rozruchy obrazoburcze. Marcin Luter potępił zwalczanie obrazów, uznając, iż każdy umieszczony w kościele obraz stanowić miał „widzialne Słowo”, służące chrześcijańskiemu pouczeniu i zbudowaniu. Stanowisko to podtrzymane zostało w luterańskich księgach wyznaniowych.
ODPUST — w Kościele katolickim darowanie człowiekowi doczesnej kary za grzechy, wcześniej zgładzone co do winy na mocy sakramentu pokuty. Odpustu dostępuje się pod pewnymi warunkami (spowiedź, komunia święta i modlitwa w intencjach papieża oraz za papieża, a także np. czyn pokutny, nawiedzenie kościoła lub cmentarza). Praktykowany od X w. zwyczaj zamiany kary na jałmużnę czy czyn społecznie użyteczny (np. odnowa kościoła lub udział w wyprawie krzyżowej) doprowadził do poważnych nadużyć (sprzedaży odpustów), które stały się jedną z przyczyn konfliktu Marcina Lutra z Kościołem w XVI w.
ORSZAK GRZEGORZ (ok. 1520-1567) — pisarz religijny, organizator szkolnictwa różnowierczego w Małopolsce; studiował w Akademii Krakowskiej; rektor gimnazjum w Pińczowie, w którym zorganizował naukę w duchu protestanckim; w 1560 r. założył szkołę w Dubiecku; autor Postylli polskiej domowej, przekładu biblijnych Psalmów, inicjator zbiorowego przekładu Biblii przez nauczycieli podległej mu szkoły.
TRYDENCKI SOBÓR –sobór powszechnyzwołany w latach1545-1563w wyniku zagrożenia doktryny katolickiej przez reformację oraz postulowanych przez środowiska kościelne reform wewnętrznych;początkowo szukał porozumienia z twórcami reformacji, ostatecznie odrzucił główne idee reformacji, wytyczając zasadniczy program kontrreformacji; zainicjował wewnętrzną reformę Kościoła rzymskokatolickiego przez wydanie szeregu dekretów w sprawach wiary i moralności (sprecyzował doktrynę katolicką o usprawiedliwieniu, grzechu pierworodnym, siedmiu sakramentach, czyśćcu, odpustach i kulcie świętych) oraz dyscypliny kościelnej (utrzymanie celibatu duchownych, polecenie utworzenia w każdej diecezji seminariów duchownych, konieczność wprowadzenia indeksu ksiąg zakazanych).
TRZECIESKI ANDRZEJ MŁODSZY(ur. przed 1530, zm. ok. 1584)– poeta i działacz reformacyjny w Małopolsce; sekretarz królewski;studiował w Wittenberdze; pozostawał w bliskich kontaktach z wieloma wybitnymi osobistościami epoki, m.in. Andrzejem Fryczem Modrzewskim, Mikołajem Rejem, Janem Kochanowskim, Stanisławem Orzechowskim. Przedstawiciel najbardziej otwartej wersji reformacji, nastawionej na wielostronne kontakty osobiste z ludźmi różnych przekonań i wyznań.
TYNDALE WILLIAM(1495-1536) – angielski pisarz religijny; jeden z głównych przedstawicieli reformacji; współdziałał z Marcinem Lutrem, a następnie z Ulrichem Zwinglim; prześladowany przez kard. ThomasaWolseya, cieszył się poparciem króla Henryka VIII, póki nie wystąpił przeciw jego rozwodowi; uwięziony pod zarzutem herezji, został uduszony i spalony na stosie; tłumacz Biblii; jego tłumaczenia wpłynęły istotnie na późniejsze angielskie przekłady Biblii.
USPRAWIEDLIWIENIE –w teologii chrześcijańskiej przywrócenie związku człowieka z Bogiem. Według Biblii wszyscy potrzebują daru usprawiedliwienia, ponieważ wszyscy zgrzeszyli. Usprawiedliwienia dostępuje się nie dzięki zasługom, lecz przez wiarę w Jezusa Chrystusa, który umarł za grzechy ludzi i obdarza ich pojednaniem i zbawieniem (ap. Paweł). Na tej podstawie Marcin Luter głosił usprawiedliwienie wyłącznie z łaski Bożej (sola gratia), objawionej w Jezusie Chrystusie (solusChristus). Tak rozumiane usprawiedliwienie może być według Lutra przyjęte jedynie przez wiarę (sola fide). Nauka o usprawiedliwieniustanowiła w okresie reformacji jedną z głównych różnic doktrynalnych między protestantyzmem a katolicyzmem.
WALDENSI –ruch religijno-społeczny zainicjowany w XII wieku we Francji. Odrzucenie przez waldensów tradycyjnych nauk Kościoła, zwłaszcza zaś ostra krytyka wad duchowieństwa, doprowadziła do konfliktuz Kościołem katolickim i uznania waldensów za ruch heretycki. Waldensi działali we Włoszech, Niemczech, Szwajcarii, Austrii, Węgrzech, Czechach i Polsce. W XVI wieku przystąpili do reformacji. Od początku powstania ruch waldensów był ostro zwalczany przez Kościół katolicki – aż do XVII wieku, kiedy to wysłano przeciw nim wojska francuskie, co wywołało ogromny skandal w Europie i sprzeciw monarchii protestanckich z Cromwellowską Anglią na czele.
WĘGIERSKI ANDRZEJ (1600-1649) – historyk, poeta, kaznodzieja Kościoła Ewangelicko-Reformowanego; studiował w Lejdzie, Franeker i Groningen; był m.in. rektorem szkoły w Lesznie i kaznodzieją zboru polskiego; autor jednej z pierwszych historii reformacji w Polsce.
WIKLIF JAN (ok.1320-1384) –angielski filozof, teolog i reformator religijny; głosił koncepcję idealnego Kościoła „niewidzialnego”, złożonego z „predestynowanych” (przeznaczonych do zbawienia) przez Boga, odrzucającego władzę instytucjonalną. Nauczał, że Biblia jest jedynym źródłem objawienia. Zainicjował przekład Biblii na język angielski, a sam przełożył Nowy Testament. Odrzucał z kanonu biblijnego księgi deuterokanoniczne, co później przejął protestantyzm. Postulował także wprowadzenie języka narodowego do liturgii. Odrzucał naukę o transsubstancjacji, czyli przemianie zachodzącej podczas eucharystii, a także spowiedź, twierdząc, że indywidualna, szczera skrucha w zupełności wystarczy. Zdecydowanie potępiał celibat kleru, kult świętych, relikwii i obrazów. Wszystkie te postulaty stały się później sztandarowymi hasłami husytyzmu, a następnie reformacji. Sobór w Konstancji (1414-1418) podjął decyzję, by zwłoki Wiklifa ekshumować i spalić, co uczyniono w 1428 roku.
ZWINGLI ULRICH(1484-1531) – szwajcarski reformator religijny, jeden z twórców reformowanego ewangelicyzmu. Odbył studia w Wiedniu i Bazylei. Przyjął katolickie święcenia kapłańskie, ale pod wpływem Marcina Lutra opowiedział się za reformacją, którą szerzył głownie w Bazylei, Bernie i Zurychu. Występował przeciwko władzy papieża, krytykował naturę sakramentu pokuty, skuteczność innych sakramentów, zasługi wiary, działanie dobrych uczynków. Nie zgadzał się z Lutrem w kwestii eucharystii. Luteranie przyjęli doktrynę konsubstancjacji, Zwingli natomiast w komunii widział jedynie tradycyjny obrządek, a obecności Chrystusa dopatrywał się w obecności wiernych (pogląd reprezentatywny dla reformowanego ewangelicyzmu).Wierny swoim przekonaniom, przyłożył się do wojny, jaką Zurych wydał kantonom katolickim, i zginął w bitwie pod Kappel. Wiele jego poglądów przeniknęło do Kościołów reformowanych Europy, zwłaszcza francuskich.
ZYGMUNT I STARY (1467–1548 ) – król Polskiod 1507 roku . Był synem Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, przedostatni z dynastii Jagiellonów.Zasłynął jako przeciwnik reformacji w Polsce; pod sankcją konfiskaty dóbr i banicji wydawał dekrety zakazujące sprowadzania oraz rozpowszechniania pism luterańskich, zagroził karą śmierci na stosie przyjmującym poglądy reformacji, nakazywał wyszukiwanie druków publikowanych bez cenzury kościelnej, zakazał studiów na różnowierczych uniwersytetach zagranicznych.
ZYGMUNT AUGUST (1520-1572) – król Polski od 1530 roku. Był synem Zygmunta I Starego i Bony. Doprowadził do zjednoczenia Polski i Litwy w jedno państwo; w stosunku do reformacji zajmował stanowisko neutralne, pozwalał zagranicznym reformatorom na swobodne działanie w Polsce, powoływał na stanowiska poselskie i senatorskie zarówno katolików, jak i protestantów; zawiesił wykonywanie przez sądy świeckie wyroków sądów kościelnych; nie poparł projektów stworzenia w Polsce narodowego Kościoła; zabronił przymusowego wprowadzania reformacji do ośrodków katolickich; pod koniec panowania Zygmunta doszło do konsolidacji różnych nurtów reformacyjnych (zgoda sandomierska).
ZYGMUNT III WAZA(1566-1632) – król Polski od 1587 roku. Był synem Jana III Wazy i Katarzyny Jagiellonki, siostry Zygmunta II Augusta. Popierał działalność zakonu jezuitów; starał się ograniczyć dostęp do urzędów i godności niekatolikom; oskarżono go o sprzyjanie nietolerancyjnym postawom względem innowierców.
Oprac. Mirosław Harasim
