Umarli, a jednak żyją?

Spacer po cmentarzach skłonił mnie do refleksji. Choć byli już tacy, którzy obalili pewne mity przedstawiające od pradawnych czasów pośmiertne losy ludzi, postanowiłam i ja zabrać głos w tej sprawie.

Nie chcę potykać się z tymi, którzy głosili mity w starożytności. Odwołuję się do chrześcijaństwa, a w zasadzie pewnych jego nurtów, które rozpowszechniły w przeszłości naukę o nieśmiertelności duszy ludzkiej. Koncepcja ta głosi ciemne i wstrząsające obrazy ognia czyśćcowego oraz wiecznych mąk piekielnych, które nie mają źródła w nauce biblijnej. W XXI-wiecznym Kościele katolickim występuje tendencja do łagodzenia tych wstrząsających opisów, ale faktem pozostaje, że pogląd na stan duszy ludzkiej, który łączy się ściśle z nauką o życiu pozagrobowym, czyśćcu, wiecznych mękach piekielnych, kulcie świętych i ich pośrednictwie, jest mitem i nie znajduje poparcia na kartach jedynego nieomylnego autorytetu w kwestiach wiary — Pisma Świętego.

Bez wymówki

Przez dwa tysiąclecia przekazywano błędne nauki z pokolenia w pokolenie. Wierni nie mieli możliwości ich weryfikacji między innymi z powodu ogromnego autorytetu, jakim przez wieki darzono duchowieństwo, braku powszechnego dostępu do Pisma Świętego czy łaciny jako oficjalnego języka Kościoła katolickiego w liturgii, która w Polsce obowiązywała praktycznie do lat 70. ubiegłego wieku. Obecnie żyjemy jednak w nowej erze, gdzie Słowo Boże leży na półce niemalże w każdym polskim domu (tylko co z tego, jeśli mocno zakurzone). Niezwykle łatwa dostępność Starego i Nowego Testamentu, celebracja liturgii w języku narodowym i czas największego kryzysu Kościoła powszechnego stwarzają dogodne warunki do osobistego poznawania nauk Pisma Świętego.

Dusza, czyli psychika

Rozprawiając się z błędnymi przekonaniami, zacząć trzeba od rozpowszechnionego pojęcia duszy jako bytu niematerialnego i samoistnego, który po rozłączeniu się z ciałem istnieje, żyje i działa niezależnie od materii. Pismo Święte takiej definicji nie zna. Stoi ono na stanowisku, że nieśmiertelny jest jedynie Bóg¹. Wszystko inne podlega przemijaniu, a człowiek nie jest tu żadnym wyjątkiem. Mówi o człowieku jako istocie śmiertelnej; życie człowieka przyrównane jest do pary i trawy; ciało jego umiera, a w konsekwencji myśli i uczucia przemijają². Według Słowa Bożego tylko Bóg jest nieśmiertelny — człowiek zaś śmiertelny.

Hebrajskie słowo nefesz używane na określenie duszy ma kilka znaczeń. Ich sens określa najbliżej kontekst. Oznacza po prostu osobę, ale też coś więcej — świat myśli, uczuć i woli człowieka. Tak więc dusza to ogólnie rzecz biorąc psychika. W sensie biblijnym oznacza wszystkie zjawiska wegetatywno-zmysłowo-intelektualne, które składają się na pojęcie ludzkiej psychiki. Hebrajskie nefesz odpowiada greckiemu psyche.

W zgodzie z nauką

Śmierć w naukach biologicznych jest zjawiskiem nieodwracalnym, gdy ustają wszystkie czynności życiowe organizmu, zwłaszcza przemiana materii. Jej zewnętrznym wyrazem jest ustanie oddechu i bicia serca³. Wiedza doświadczalna potwierdza stanowisko Biblii, która charakteryzuje stan śmierci doczesnej jako „sen w prochu ziemi” lub też „odpoczynek”, jako stan pełnej nieświadomości, milczenia, nieaktywności, niebytu⁴. Określenie śmierci jako snu w istocie łagodzi tragizm śmierci.

Pismo Święte wyklucza w sposób kategoryczny jakiekolwiek pojęcie „duszy nieśmiertelnej” i formy życia pozagrobowego rozpoczynającego się jakoby w chwili śmierci. Zmarli nie są świadomi służby Boga i Jego czynów. Nie mają żadnego wglądu w życie swoich bliskich na ziemi i w żaden sposób nie są w stanie w ich życie ingerować. Śmierć człowieka kładzie kres wszystkim jego myślom i działaniom — między światem zmarłych a żywych nie ma żadnej łączności⁵.

Wszystko ma swój czas

Ludzie to istoty śmiertelne, nie posiadają „duszy nieśmiertelnej”. Jednak ich sens życia nie ogranicza się jedynie do sfery doczesnej — sięga daleko poza nią. Pierwsza śmierć kończy doczesną egzystencję ludzką, natomiast nie kończy wszystkich spraw człowieka w ogóle, spraw podlegających rozstrzygnięciom ostatecznym, które zostaną poprzedzone aktem zmartwychwstania. Wszystkich ludzi, jacy kiedykolwiek żyli na ziemi (poza tymi, którzy żywo doczekają tego wydarzenia), czeka zmartwychwstanie, a wraz ze zmartwychwstaniem nagroda lub kara. W świetle Biblii ostatecznym losem człowieka jest nieśmiertelność, którą zbawieni (ludzie żyjący w więzi z Bogiem) otrzymają nie za życia, nie w godzinie śmierci — otrzymają ją po zmartwychwstaniu przy zapowiedzianej przez proroków paruzji (powtórnym przyjściu Jezusa Chrystusa). Zmartwychwstanie będzie zatem wstępem do życia wiecznego i nieśmiertelności⁶. W przeciwieństwie do losu ludzi nazywanych w Biblii dziećmi Bożymi ostatecznym losem ludzi niezwiązanych z Bogiem na co dzień będzie według nauki Pisma Świętego wiekuista śmierć, czyli wieczny niebyt, unicestwienie⁷.

„Na pewno nie umrzecie”

Doktryna o nieśmiertelności duszy ludzkiej nie wywodzi się z nauki patriarchów, proroków, Jezusa Chrystusa ani apostołów. Przeniknęła do chrześcijańskiej myśli religijnej z pogaństwa i zajęła w niej poczesne miejsce. Pogaństwo nauce o życiu po śmierci hołdowało od najdawniejszych czasów.

Średniowieczne chrześcijaństwo kształtowało swe poglądy o duszy głównie pod wpływem platonizmu i Augustyna, ale geneza nauki o nieśmiertelności duszy sięga już Edenu i po raz pierwszy wypowiedziana została przez węża będącego medium samego szatana. A z tego płynie wniosek, że nauka o nieśmiertelności duszy jest dalekim echem słów pierwszego zwiedzenia, które zniweczyło szczęście naszych prarodziców.

Póki życia mego…

Od momentu powstania narodu izraelskiego pogląd na wieczną karę lub wieczną nagrodę, o której decyduje wyłącznie życie doczesne, nie był ich własnym poglądem — pochodził od wiecznego Boga! O zbawieniu lub potępieniu, nagrodzie czy karze zawsze rozstrzygała i rozstrzygać będzie w obecnym układzie świata doczesność i nic nie może odmienić indywidualnych decyzji zapadłych w doczesności, a przypieczętowanych wraz z chwilą śmierci. Prawdę tę wyznawali natchnieni pisarze Pisma Świętego, dając jej wyraz w licznych wypowiedziach⁸. Wyznawał ją sam Chrystus, wyznawali apostołowie i wcześni ojcowie Kościoła. Jest to nauka zdrowa i logiczna, a nade wszystko teologicznie czysta, poprawna, wykluczająca wszelkie dyskusje na temat istnienia życia po śmierci.

Przeniesienie wymiaru sprawiedliwości ze strony Boga w sferę życia pozagrobowego jest stworzeniem dla niepokutujących grzeszników drugiej szansy zbawienia. Choć to niezwykle wabiąca idea, z punktu widzenia biblijnego całkowicie błędna, nieprawdziwa, a mówiąc teologicznie — zwodnicza i niebezpieczna, dlatego że drugiej szansy na zbawienie nie ma, i to bez względu na to, jak wielkie autorytety kościelne o niej nauczają.

Niebezpieczne kłamstwa

Czyż wobec powyższego doktryna o tzw. duszy nieśmiertelnej to nie potężny mit, który staje się w godzinie śmierci łupem niegodziwego błędu i zwiedzenia? Rzucona dawno temu myśl o możliwości zbawienia po śmierci zapuściła głęboko korzenie w ludzkiej świadomości, odpowiadając jej spaczonej, grzesznej naturze, skłonnej czynić to, co chce, a nie to, co Bogu miłe.

Biblijna nauka o śmiertelnej duszy ludzkiej daleka jest od filozoficznych i teologicznych spekulacji. Zabezpiecza wiarę chrześcijańską przed dogmatycznymi błędami, wprowadzając jednocześnie atmosferę pokoju w serca tych, których rozłączyła nieuchronność śmierci. Nieśmiertelny jest jedynie Bóg, a dla człowieka przewidziano nieśmiertelność jako dar Boży, który przyjęty przez wiarę prowadzi go do posłuszeństwa Bożej woli⁹. Nauka ta jest podstawą chrześcijańskiej nadziei, chroniąc przed zwiedzeniem, także ze strony prądów okultystyczno-spirytystycznych. W epoce błędnych teorii na temat śmierci, nagrody i kary upowszechnianie jej jest niemalże obowiązkiem.

Jestem zdania, że błędy natury religijnej niosą ze sobą ogromne niebezpieczeństwo, nie tylko dla zdrowia psychicznego każdego z nas, ale i duchowego, a nade wszystko determinują nasze przeznaczenie.

„Wszyscy żyjący mogą jeszcze mieć nadzieję — bo lepszy jest żywy pies niż lew nieżywy — ponieważ żyjący wiedzą, że umrą, a zmarli niczego zgoła nie wiedzą, zapłaty też więcej już żadnej nie mają, bo pamięć o nich idzie w zapomnienie. Tak samo ich miłość, jak również ich nienawiść, jak też ich zazdrość — już dawno zanikły, i już nigdy więcej udziału nie mają żadnego we wszystkim, cokolwiek się dzieje pod słońcem”¹⁰. 

Agata Radosh

¹ Zob. 1 Tm 6,15-16 Biblia ekumeniczna. ² 1 P 1,24; Koh 9,5-6.10. ³ Przez stulecia obowiązywała tzw. tradycyjna definicja śmierci, według której śmierć człowieka następuje w momencie ustania wszelkiej czynności oddechowej oraz krążenia. Jednak gdy w wyniku rozwoju technik reanimacyjnych i anestezjologicznych stało się możliwe podtrzymanie wentylacji płuc i krążenia metodami sztucznymi, wymogło to powstanie tzw. nowej definicji śmierci, według której podstawę do uznania człowieka za zmarłego stanowi śmierć całego mózgu. W późniejszym okresie zauważono, że śmierć komórek mózgu nie następuje jednocześnie. W związku z tym powstała tzw. nowa zmodyfikowana definicja śmierci. Stwierdza ona, że śmierć pnia mózgu implikuje śmierć mózgu jako całości, choć nie oznacza, że w momencie stwierdzenia śmierci pnia martwe są również wszystkie komórki mózgu. Według tej definicji śmierć pnia mózgu jest niezbędnym i wystarczającym warunkiem do uznania osoby za zmarłą — przyp. red. ⁴ Zob. Ps 115,17; Ps 6,6; Ps 146, 4; J 11,11-14. ⁵ Zob. Hi 7,8.10.21. ⁶ Zob. Kol 3,4; 1 Kor 15,22-26.51-54; 1 Tes 4,13-17. ⁷ Zob. Ap 20,1-10. ⁸ Zob. J 5,28-29. ⁹ Zob. Rz 2,7; Ef 2,8. ¹⁰ Koh 9,4-6.