Lidia zajmowała tereny obecnej Turcji. Jej najsłynniejszym królem był Krezus, który zgromadził skarby w stolicy państwa — Sardes.
W siódmym rozdziale starotestamentowej Księgi Daniela występują zwierzęta, które symbolizują starożytne potęgi takie jak Babilon czy Rzym. Wśród nich „pojawiło się [zwierzę] podobne do niedźwiedzia; było ono podniesione tylko jedną stroną, a miało w paszczy między zębami trzy żebra, i powiedziano mu: Wstań, jedz dużo mięsa!”1. Komentatorzy biblijni są zgodni, że to zwierzę symbolizuje Medo-Persję, a owo podniesienie z jednej strony oznacza, że w koalicji dominowali Persowie. Natomiast trzy żebra mogą oznaczać trzy ważne zwycięstwa Persów i Medów pod przywództwem Cyrusa Wielkiego, mianowicie zdobycie Lidii (546 rok p.n.e.), Babilonu (539 rok p.n.e.) i Egiptu (525 rok p.n.e.). Na temat Babilonu i Egiptu już pisaliśmy, dlatego teraz zajmiemy się Lidią.
Państwo lidyjskie położone było w zachodniej Azji Mniejszej (teren dzisiejszej Turcji), w dorzeczu rzek Kaystros i Hermos. Stolicą było miasto Sardes.
Według starożytnej tradycji Sardes zostało założone przez Greków w epoce Homera. Po raz pierwszy w literaturze taka nazwa miasta pojawia się w dramacie Persowie u Ajschylosa. Wcześniej, w Iliadzie, występuje pod nazwą Hyde.
Królestwo lidyjskie istniało do roku 546 p.n.e. Lidia była krainą bardzo żyzną i bogatą. Posiadała doskonałe tereny rolnicze. W górach wydobywano metale, rzeka Paktolos płynąca przez Sardes, była źródłem złota. Wyżynne tereny w górnych biegach rzek doskonale nadawały się na pastwiska.
Lidyjczycy należeli do ludów anatolijskich, zamieszkujących w II i I tys. p.n.e. dzisiejsze tereny Azji Mniejszej i Syrii. Pierwszym znanym władcą lidyjskim był Gyges, który podporządkował kraj Aszurbanipalowi, władcy Asyrii, potem jednak zmienił sojusze i wspierał Egipt. Jego dzieło kontynuowali królowie Ardys, Sadyattes, Alyattes i Krezus. Upadek Asyrii pozwolił Lidyjczykom na skonsolidowanie państwa i rozszerzenie granic po rzekę Halys. Dzięki stopniowemu podbojowi kolonii greckich Lidia zapewniła sobie dostęp do morza.
Po podboju Asyrii Medowie zaatakowali Lidię, prawdopodobnie aby uzyskać dostęp do Morza Egejskiego. W chwili decydującej bitwy nastąpiło zaćmienie słońca, które przepowiedział Tales z Miletu. Po tej bitwie, która odbyła się 28 czerwca 585 p.n.e., walczące strony zawarły pokój. W 547 p.n.e. Lidia ponownie została zaatakowana, tym razem przez perskiego władcę Cyrusa. Państwo lidyjskie, którego królem był Krezus, zawarło sojusz z Egiptem, Babilonią i Spartą. Początkowo w wojnie z Cyrusem wojska Krezusa odnosiły sukcesy, lecz gdy zostały one wysłane na leże zimowe2 Cyrus zaatakował i zmusił Krezusa opuszczonego przez sojuszników do kapitulacji w roku 546 p.n.e. Sam król Lidii nie został stracony, lecz mianowano go perskim namiestnikiem Lidii. W roku 334 p.n.e. Lidia została zdobyta przez Aleksandra Macedońskiego, a w 133 p.n.e. przez Imperium Romanum.
Skarby zgromadzone przez Krezusa w Sardes stały się już przysłowiowe u starożytnych Persów i Greków. Jego złoto, jak wspomnieliśmy, było wydobywane z rzeki Paktolos oraz pochodziło z wymuszanych danin od miast greckich w Azji Mniejszej.
Ruiny Sardes znajdują się na wschód od tureckiego Izmiru. W latach 1910-1914 badania archeologiczne prowadziła tam amerykańska ekspedycja z Uniwersytetu w Princeton. Wtedy odkryto świątynię Artemidy i ponad tysiąc grobów. Kolejne badania prowadził prof. M.A. Hanfmann z American School of Oriental Research, ale odkrycia już nie były tak spektakularne.
Nowy Testament wspomina Sardes jako zbór chrześcijański, który jest adresatem jednego z siedmiu listów do kościołów w Azji Mniejszej w I wieku3. Przytoczmy to przesłanie, które jest ważne również dla współczesnych chrześcijan: „A do anioła zboru w Sardes napisz: To mówi Ten, który ma siedem duchów Bożych i siedem gwiazd: Znam uczynki twoje: Masz imię, że żyjesz, a jesteś umarły. Bądź czujny i utwierdź, co jeszcze pozostało, a co bliskie jest śmierci; nie stwierdziłem bowiem, że uczynki twoje są doskonałe przed moim Bogiem. Pamiętaj więc, czego się nauczyłeś i co usłyszałeś, i strzeż tego, i upamiętaj się. Jeśli tedy nie będziesz czujny, przyjdę jak złodziej, a nie dowiesz się, o której godzinie cię zaskoczę. Lecz masz w Sardes kilka osób, które nie skalały swoich szat, więc chodzić będą ze mną w szatach białych, dlatego że są godni. Zwycięzca zostanie przyobleczony w szaty białe, i nie wymażę imienia jego z księgi żywota, i wyznam imię jego przed moim Ojcem i przed jego aniołami”4.
Bernard Koziróg
1 Dn 7,5. 2 Zimą nie prowadzono działań wojennych. Cyrus pierwszy w historii złamał ten zwyczaj. 3 Ap 3,1-6. Pisaliśmy o tym w numerze październikowym 2018 roku. 4 Ap 3,1-5.
