Bóg, stwarzając człowieka, umieścił go w raju, który zdaniem wielu badaczy biblijnych znajdował się na terenie Mezopotamii. Księga Rodzaju stwierdza bowiem, że z Edenu wypływała rzeka, której jedną z odnóg był Eufrat1.
W 11. rozdziale Księgi Rodzaju zostało zapisane opowiadanie o utworzeniu wieży Babel, gdzie czytamy, że po potopie mieszkańcy całej ziemi mieli jedną mowę, czyli jednakowe słowa. W pewnym momencie przybyli do krainy Szinear. Postanowili zbudować miasto i wieżę, której wierzchołek będzie sięgał nieba, aby żaden potop po raz drugi nie zniszczył ludzkości. Zapomnieli o Bożej obietnicy, że więcej potopu nie będzie. Bóg chciał jednak, aby ludzie rozeszli się po całym świecie, dlatego pomieszał im języki i ich przedsięwzięcie upadło2.
Krainę Szinear utożsamia się z południową Mezopotamią, gdzie w późniejszych czasach była Babilonia i stołeczne miasto Babilon. Takiej pewności nie ma, ale być może rację mają ci, którzy twierdzą, że miasto zbudowano dokładnie w tym miejscu, gdzie próbowano zbudować wieżę.
Ze starego sumeryjskiego, potem chaldejskiego miasta Ur pochodzili Abraham (Abram) i jego rodzina. To też wciąż Mezopotamia. Pochodzenie Abrahama potwierdza Jozue, następca Mojżesza, mówiąc: „Po drugiej stronie Rzeki mieszkali wasi przodkowie od starodawnych czasów: Terach, ojciec Abrahama i Nachora, którzy służyli bogom cudzym”3. A Księga Nehemiasza dodaje: „Ty, Panie, jesteś tym Bogiem, który wybrał Abrama, wyprowadziłeś go z Ur Chaldejczyków i nadałeś mu imię Abraham”4. Nawet Nowy Testament wspomina to wydarzenie: „A on odpowiedział: Słuchajcie, bracia i ojcowie: Bóg chwały ukazał się ojcu naszemu, Abrahamowi, gdy żył w Mezopotamii, zanim zamieszkał w Haranie. I powiedział do niego: Opuść ziemię swoją i rodzinę swoją, a idź do ziemi, którą ci wskażę. Wtedy wyszedł z ziemi chaldejskiej i zamieszkał w Haranie. A stąd po śmierci ojca przesiedlił go [Bóg] do tego kraju, który wy teraz zamieszkujecie”5.
Abraham i jego rodzina opuścili Ur, udając się do Haranu6. Dlaczego do Haranu, skoro Abraham docelowo miał zamieszkać w Kanaanie? Być może jakieś znaczenie odegrała w tym wyznawana religia. W Ur Chaldejczycy czcili Nannę7, boga księżyca (w języku akadyjskim występował jako Sin). Dokładnie tak samo było w Haranie, gdzie najważniejszym bogiem był Nanna (Sin). Być może nie wszyscy z rodziny Abrahama byli przekonani, że należy ruszyć z nim dalej w nieznane i służyć Bogu Jahwe. Jego ojciec Terach zmarł w Haranie, a brat Haran stamtąd się nie ruszył.
Patriarchowie wychowani byli w strefie wpływów mezopotamskich. Ten wpływ zwyczajów i praw mezopotamskich bardzo wyraźnie dostrzegamy w życiu Abrahama i jego potomków. Patriarcha martwił się brakiem potomstwa. Ponieważ był już stary a wciąż nie miał syna, swoim spadkobiercą chciał uczynić swego sługę Eliezera z Damaszku8. Było to zgodne z prawem mezopotamskim. Bóg jednak stwierdził, że Abraham będzie miał syna. Chcąc Panu Bogu „dopomóc”, Abraham i jego żona Sara odwołali się do innego prawa mezopotamskiego, dotyczącego tzw. zastępczej żony. Sara podsunęła Abrahamowi swoją egipską niewolnicę Hagar, aby ta urodziła syna Abrahamowi9. Hagar urodziła Ismaela, ale to nie on był głównym dziedzicem, ponieważ w końcu i Sara urodziła, a jej syn Izaak był tym najważniejszym synem. Było to zgodne z prawem mezopotamskim, które stanowiło, że dzieci z prawowitej żony mają pierwszeństwo przed dziećmi z „żony zastępczej”.
Podobną sytuację spotykamy u Jakuba, wnuka Abrahama. Rachela, jedna z jego żon odwołała się do prawa Mezopotamii i dała swemu mężowi swoją niewolnicę Bilhę, aby ta urodziła mu dzieci, ale miały być własnością Racheli. Zwróćmy uwagę na to, że gdy Bilha poczęła i urodziła Jakubowi syna, Rachela powiedziała: „Bóg jako sędzia otoczył mnie opieką; wysłuchawszy mnie dał mi syna”10. Ale i Lea, widząc, że przestała rodzić, wzięła swą niewolnicę Zilpę i dała ją Jakubowi za żonę11. W tym przypadku Bilha i Zylpa były „żonami zastępczymi”, których zadaniem było wydanie na świat potomstwa. I to też było zgodne z prawem mezopotamskim. I tak z dwóch żon prawowitych i dwóch zastępczych Jakub miał trzynaścioro dzieci — dwunastu synów i córkę.
Bernard Koziróg
1 Zob. Rdz 2,14. 2 Zob. Rdz 11,1-9. 3 Joz 24, 2. 4 Neh 9, 7. 5 Dz 7, 2-4. 6 W literaturze można spotkać nazwę miasta zapisaną jako Charan. 7 Wierzono, że Nanna był synem Enlila i zgwałconej przez niego nieletniej bogini Ninlil, bogini-ziemi. 8 Zob. Rdz 15,2-3. 9 Zob. Rdz 16,1-3. 10 Rdz 30,6. 11 Zob. Rdz 30,9.
