Bliscy krewni Izraelitów, a jednak jedni z ich największych wrogów.
Edomici byli potomkami Ezawa, bliźniaczego brata Jakuba i wnuka Abrahama, zatem należeli do Semitów1. Byli bardzo blisko spokrewnieni z Izraelitami, a jednocześnie byli jednymi z ich największych wrogów2. Ale jedno miejsce w księgach Mojżeszowych mówi, że Edomici w trzecim pokoleniu, w przeciwieństwie do Ammonitów i Moabitów, mogli być zaliczeni do ludu wybranego jako bracia3.
W tekstach pozabiblijnych nazwa Edom po raz pierwszy pojawia się w roku 1216 p.n.e. za faraona Merenptaha. Jest to list dotyczący rodów nomadów z Edomu, którzy osiedlili się ze swoimi trzodami w granicach Egiptu. Jest więcej tego rodzaju literatury, mówiącej nie tylko o Edomitach, ale także innej ludności żyjącej pomiędzy Egiptem i Kanaanem, jako o tych, którzy mieszkają w namiotach i trudnią się pasterstwem.
Prawdopodobnie do wieku X p.n.e. Edomici prowadzili życie nomadów, po tym czasie stanowili ludność osiadłą. W Księdze Powtórzonego Prawa jest informacja, że w Seir pierwotnie mieszkali Choryci, których Edomici wytępili i zajęli ich ziemię4. W Biblii czytamy, że Ezaw wziął sobie żony spośród mieszkanek Kanaanu i „zabrawszy swoje żony, synów i córki, całą czeladź swego domu, swoją trzodę i wszystkie zwierzęta oraz całe mienie, które sobie nabył w Kanaanie, udał się do ziemi [Seir] daleko od swego brata Jakuba, gdyż zbyt liczne mieli stada, aby mogli być razem: kraj, w którym przebywali, nie mógł im wystarczyć ze względu na ich mienie. Ezaw osiedlił się na wyżynie Seir. Ezaw to Edom”5.
Po raz pierwszy dwa narody, Izrael i Edom, zetknęły się ze sobą w czasie, kiedy Izraelici wędrowali z Egiptu do Ziemi Obiecanej. Ponieważ Edomici nie pozwolili przejść przez swoje terytorium, lud izraelski musiał obejść Edom od strony wschodniej. Wszystko zakończyło się pokojowo.
Do wojny doszło za panowania króla Dawida. Po pokonaniu Ammonitów i Aramejczyków armia izraelska walczyła z Edomitami w Dolinie Soli. Uczeni wysuwają dwie możliwości położenia tej doliny: albo 20 kilometrów na zachód od Morza Martwego albo była to kotlina arabska należąca do Edomitów6. Dawid zwyciężył w walce i wcielił północną część Doliny Araba do swego państwa7. Izraelici wielokrotnie dopuszczali się masowych mordów na mieszkańcach Edomu. Uciec udało się jedynie niejakiemu Hadadowi z rodu królewskiego, który później był wrogiem Salomona.
Imperium bliskowschodnie stworzone przez Dawida powoli zaczęło się rozpadać już za panowania Salomona. A przyczyną byli m.in. dawni wrogowie z Edomu. Salomon to dostrzegł i wzmocnił południe swego państwa, tym bardziej że w Esjon-Geber nad Morzem Czerwonym wybudował port i stworzył flotę handlową, a także wzmógł wydobycie miedzi i żelaza w kopalniach na północ od Petry i w Wadi el-Meniije, blisko Zatoki Elanickiej.
Już po rozpadzie królestwa izraelskiego na państwo północne (Izrael) i południowe (Judę), za panowania króla judzkiego Jorama (Jehorama) w połowie IX wieku p.n.e. Edomici uniezależnili się od Izraela8.
Judejczycy jednak nie odpuścili i podejmowali próby ponownego podbicia Edomu. Na przykład król Amasjasz pobił w Dolinie Soli dziesięć tysięcy Edomitów i zdobył miasto Selę (Petrę). Nawet zmienił jej nazwę na Jokteel9. A jego syn Azariasz (Uzjasz) odbudował Elat i przyłączył z powrotem do Judy10.
W IX wieku p.n.e. Edom dostał się pod zwierzchnictwo Asyrii i został jej lennikiem. Królem Asyrii był wówczas Adadnirari III. Inskrypcje asyryjskie wymieniają kilka imion królów edomickich11. Za panowania Sargona II (721-705 p.n.e.) Edom przyłączył się do koalicji antysyryjskiej, która jednak została pokonana w roku 712 p.n.e.
Po inwazji Nabuchodonozora II Edom dostał się pod panowanie Babilonii12. Także wtedy próbowano tworzyć różne koalicje przeciwko okupantom. W roku 594 p.n.e. Edomici przyłączyli się do koalicji tworzonej przez króla judzkiego Sedekiasza, w której skład weszli jeszcze Moabici, Ammonici i Tyryjczycy. Rezultat był z góry wiadomy. Babilończycy szybko poradzili sobie z tym problemem. Według proroka Jeremiasza taka była wola Boga, aby wszyscy byli poddani Babilonii13.
Podczas gdy Judejczycy przebywali w niewoli babilońskiej, na resztkę bezbronnej ludności judzkiej uderzyli Edomici i ograbili Jerozolimę. Stąd w Starym Testamencie znajdujemy wiele wypowiedzi proroków przeciwko Edomowi14.
Już od V wieku p.n.e. Edomici byli wypierani ze swych ziem przez Nabatejczyków, Arabów przybyłych z Pustyni Syryjskiej. I to Nabatejczycy stworzyli Petrę, miasto wykute w skale, leżące na terenie dzisiejszej Jordanii.
W czasach późniejszych Edom nazywał się Idumeą15. A najsłynniejszy Idumejczyk, występujący na kartach Biblii, to król Herod Wielki.
Bernard Koziróg
1 Rdz 25,19-26. 2 Tekst biblijny informuje o konflikcie pomiędzy Ezawem i Jakubem, dotyczącym pierworództwa. Zob. Rdz 25,27-34; 27,1-46. 3 Pwt 23,8-9. 4 Pwt 2,12. 5 Rdz 36,1-8. 6 Zob. A. Tschirschnitz, Dzieje ludów biblijnych, Warszawa 1994, s. 147. 7 Słuszną wydaje się hipoteza, że celem Dawida było nie tylko wyeliminowanie zagrożenia ze strony Edomitów, ale również objęcie kontrolą ważnych szlaków handlowych na wschód od Jordanu. 8 2 Krl 8,16-22.
9 2 Krl 14,7. 10 2 Krl 14,22. 11 Są to: Ka-usmalak(za rządów Tiglatpilezera III), Aiarammu(za rządów Sanheryba), Kaus-gabri (za rządów Asarhaddona). 12 Teksty babilońskie nic jednak nie mówią o Edomie. 13 Jr 27,1-10. 14 Oto przykłady: Ez 36,5; Abd 1,6-21; Ps 137,7; Iz 34,5-17 i in. 15 W roku 129 p.n.e. Jan Hirkan poddał Idumeę przymusowej judaizacji.
