Jest coraz popularniejsza. Poza ścisłymi procedurami medycznymi stosuje się ją w profilaktyce zdrowotnej, dla regeneracji organizmu, poprawy kondycji psycho-fizycznej. Korzystają z niej sportowcy — m.in. nasza świeża mistrzyni tenisa Iga Świątek.
Tlenoterapia hiperbaryczna (HBOT od ang. hyperbaric oxygen therapy) to metoda leczenia urazów i chorób polegająca na wysyceniu wszystkich komórek organizmu dodatkową ilością tlenu w warunkach podwyższonego ciśnienia. Tlen w warunkach hiperbarycznych jest dostarczany do komórek organizmu nie tylko przez utlenowanie hemoglobiny, ale i w postaci rozpuszczonej w osoczu krwi. Terapia stosowana jest od pół wieku w USA, a od ćwierćwiecza także w Polsce, ale początki wykorzystania tlenu hiperbarycznego w terapii chorych sięgają XVII wieku. Podczas zabiegów leczniczych (ze wskazań medycznych) ciśnienie w komorze wynosi zazwyczaj 2,5 ATA, natomiast podczas zabiegów ogólnoterapeutycznych stosuje się najczęściej ciśnienie 1,5 ATA.
Wśród wskazań sformułowanych przez Europejski Komitet Medycyny Hiperbarycznej znalazły się m.in.: zatrucie tlenkiem węgla, zator gazowy, choroba dekompresyjna, trudno gojące się rany, uszkodzenia tkanek po radioterapii, zapalenie kości i szpiku. HBOT wykorzystuje się też w leczeniu schorzeń nieznajdujących się na oficjalnych listach wskazań, jak udary mózgu, choroby skóry, urazy w sporcie, choroba Leśniowskiego-Crohna, stwardnienie rozsiane.
Zwiększona podaż tlenu to korzyść dla każdej tkanki. Terapia poprawia pracę układu sercowo-naczyniowego, nerwowego i mięśniowo-szkieletowego.
Multiplikacja komórek macierzystych
Każda choroba zaczyna się od chorej komórki. Mechanizmy regeneracji na bieżąco zastępują stare i dysfunkcyjne elementy nowymi. Jeżeli proces ten przestaje być sprawny, prowadzi do starzenia i zmniejszenia wydolności całego organizmu. Dysfunkcyjne komórki mogą dawać początek nowotworom, dlatego terapia hiperbaryczna ma profilaktyczne działanie przeciwnowotworowe. Wysoka podaż tlenu zwiększa efektywność procesu regeneracji i uruchamia uśpione wcześniej naturalne mechanizmy odbudowy komórek. Tlenoterapia stymuluje metabolizm, więc wszystkie procesy regeneracji zachodzą efektywniej i szybciej. Podwyższony metabolizm oznacza również skuteczniejsze usuwanie toksyn i szkodliwych produktów przemiany materii. Wzmocniony zostaje układ odpornościowy. Tlen działa bakterio- i wirusobójczo, terapię stosuje się pomocniczo np. w przypadku boreliozy.
Najważniejsze w mechanizmie leczniczym tlenoterapii jest wielokrotne zwiększenie stężenia komórek macierzystych. Komórki macierzyste z krwi mnożą się i różnicują w inne wyspecjalizowane komórki, które budują wszystkie narządy wewnętrzne. Jak przyznał prof. Stephen Thom ze Szkoły Medycznej Uniwersytetu Pensylwania, „tlenoterapia hiperbaryczna to najbezpieczniejszy sposób na zwiększenie cyrkulacji komórek macierzystych w organizmie, o wiele bezpieczniejszy niż którakolwiek z opcji farmaceutycznych”. Zbadano, że poziom krążących we krwi komórek macierzystych wzrasta systematycznie w ramach zabiegów. Po pierwszym zabiegu stężenie komórek macierzystych wzrosło dwukrotnie, a po serii 20 zabiegów ich ilość wzrosła aż ośmiokrotnie.
Sercowcy i cukrzycy
Wysoka podaż tlenu w komorze hiperbarycznej dotlenia komórki mięśnia sercowego i ścian naczyń krwionośnych. Na drodze szeregu mechanizmów wydolność komórek zwiększa się, dzięki czemu cały układ sercowo-naczyniowy lepiej funkcjonuje i wolniej się starzeje. Poprawa pracy serca gwarantuje lepsze odżywienie tkanek, większą wydolność wszystkich narządów oraz dobrostan fizyczny i psychiczny. Sesje w komorze hiperbarycznej regenerują również śródbłonek naczyń krwionośnych. Terapię stosuje się przy nadciśnieniu tętniczym, miażdżycy, niewydolności żylnej, po udarach mózgu. Wzrost wydolności układu sercowo-naczyniowego jest tak wysoki, że w 2006 r. Komisja Etyczna Światowej Agencji Antydopingowej (WADA) zastanawiała się, czy pozwolić sportowcom olimpijskim na korzystanie z tlenoterapii.
Badania dowodzą, że tlenoterapia hiperbaryczna jako element kompleksowej terapii zespołu stopy cukrzycowej pozwala na znaczną poprawę i ograniczenie postępowania zgorzeli, a nawet na całkowite jej wyeliminowanie. Następuje regeneracja uszkodzonych tkanek, eliminacja bakterii beztlenowych i redukcja ryzyka wystąpienia infekcji. Wszystko to pozwala na szybsze zagojenie się ran. Badania naukowców z Dallas i Bostonu dowiodły, że regularne korzystanie z tlenoterapii hiperbarycznej przez pacjentów z cukrzycą redukuje ryzyko amputacji stopy aż o 33 proc.
Stop rakowi
Najważniejszym zagadaniem poruszanym przez V Europejską Konferencję Zgodności w 2001 roku z udziałem członków Europejskiego Towarzystwa Medycyny Hiperbarycznej i Europejskiego Towarzystwa Radiologii i Onkologii był wypływ tlenoterapii hiperbarycznej na nowotwory. W celu wypracowania konsensusu przeprowadzono analizę badań doświadczalnych z lat 1960-2001 na różnych poziomach badawczych. Stwierdzono zahamowanie wzrostu nowotworowych hodowli tkankowych i zmniejszenie skłonności do przerzutu nowotworów. Ponadto badania potwierdziły spadek zapadalności na choroby nowotworowe u pacjentów regularnie uczęszczających na sesje tlenoterapii hiperbarycznej. Zabiegi odgrywają też bardzo ważną rolę w odbudowie organizmu po leczeniu choroby nowotworowej.
HBOT jest skuteczna w leczeniu powikłań po radioterapii, takich jak: uszkodzenia tkanek miękkich i kości, objawowe reakcje popromienne w pęcherzu moczowym, jelitach i krtani, neuropatia nerwu wzrokowego wywołana promieniowaniem, zapalenie odbytu i martwica mózgu.
Neuroratunek
Układ nerwowy tworzy najbardziej skomplikowaną sieć, która pozwala się komunikować wszystkim komórkom w naszym ciele. Komórki nerwowe odnoszą największe korzyści z tlenoterapii hiperbarycznej, ponieważ zużywają najwięcej tlenu i są najbardziej wrażliwe na jego niedobór. Sam mózg jest zbudowany z 150 miliardów komórek nerwowych i zużywa 25 proc. całego tlenu, mimo że stanowi zaledwie 2 proc. masy ciała. Tlenoterapia hiperbaryczna ma korzystny wpływ na wspomaganie leczenia chorób obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego. Jej wykorzystanie m.in. umożliwia naprawę i tworzenie nowych naczyń krwionośnych w mózgu. Sesje w komorze hiperbarycznej zwiększają poziom sił witalnych, poprawiają pamięć, koncentrację, percepcję. Poprawiają nastrój i redukują stres. Pomagają walczyć z migreną, depresją, chorobą Alzheimera, Parkinsona i autyzmem.
Dr James Neubrander, który badał wpływ hiperbarii na dzieci z objawami autyzmu, twierdzi, że tlenoterapia poprawiła jakość życia u 80 proc. jego pacjentów. Zauważył on u nich wzrost umiejętności komunikacyjnych (budowanie dłuższych zdań, lepsze rozumienie, lepszy kontakt wzrokowy, wzrost interakcji), szybsze przystosowanie się do zmian, mniejszy stopień frustracji. Badania Neubrandera objęły 800 dzieci, z którymi „przepracował” 100 tys. godzin.
Podobne wyniki uzyskali amerykańscy badacze. W jednym z badan podzielono dzieci w wieku od 2 do 7 lat na dwie grupy. Jedna została poddana działaniu tlenu o stężeniu 24 proc. pod ciśnieniem o jedną trzecią wyższym niż atmosferyczne. Druga grupa oddychała powietrzem pod ciśnieniem tylko o 3 proc. wyższym niż atmosferyczne. Po 40 godzinach zabiegów odnotowano znaczne różnice pomiędzy dziećmi z pierwszej i drugiej grupy. 30 proc. badanych z pierwszej grupy wykazało poprawę w komunikacji i kontakcie wzrokowym. Polepszył się również poziom samokontroli.
Piotr Poniewierski, Anna Kostiukow i Włodzimierz Samborski z Kliniki Reumatologii i Rehabilitacji Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu w swej pracy pt. Wpływ hiperbarii tlenowej na terapię dzieci ze spektrum autyzmu napisali we wnioskach: „Interpretacja zebranych publikacji naukowych wraz z analizą wyników, przeprowadzoną na cele tej pracy, pozwoliła potwierdzić skuteczność stosowania terapii hiperbarycznej w rehabilitacji dzieci z ASD” [skrót od ang. autism spectrum disorder]. Autorzy pracy podkreślają, że terapia HBOT wpływa na zmniejszenie ciężkości choroby oraz na obniżenie poziomu autyzmu, a obszarem największej poprawy jest odpowiedź emocjonalna.
Przeciw starzeniu
Tlenoterapia to szybsza regeneracja tkanek po stłuczeniach, skręceniach i urazach. Zmniejsza stan zapalny, redukuje obrzęk, likwiduje zakwasy, regeneruje włosowate naczynia krwionośne. Rośnie ilość molekuł ATP, co jest szczególnie istotne w przypadku treningów. Wspomaga wzrost produkcji kolagenu i przyspiesza odnowę skóry na wszystkich jej poziomach. Szybciej wraca się do zdrowia po zabiegach medycyny estetycznej, po zabiegach chirurgii plastycznej czy laseroterapii. Pomaga przy trudno gojących się ranach, oparzeniach, odleżynach i chorobach skóry, w tym łuszczycy i opornych grzybicach.
Nie dla każdego
Z terapii nie mogą jednak skorzystać osoby z chorobami płuc, np. odmą, po zabiegach operacyjnych w obrębie klatki piersiowej, chore na padaczkę, krwawiące, z rozrusznikiem serca, kobiety w ciąży. Przeciwskazaniem są też ostre choroby uszu i zatok, zapalenie nerwu wzrokowego, gorączka, przyjmowanie niektórych leków.
Oprac. K.S.
