Bez żalu

Czy możliwe jest żyć i niczego nie żałować?

Od lat grał w totolotka. Zawsze skreślał te same liczby. Pewnego dnia zapomniał wypełnić kupon ze swoimi szczęśliwymi liczbami. Tego dnia jego liczby wygrały. Przytłoczony poczuciem straty i żalu, że zapomniał wypełnić kupon, który mógł zmienić jego życie na zawsze, mężczyzna postanowił odebrać sobie życie.

Ta historia opisana w biuletynie Uniwersytetu Harvarda jest z pewnością dramatyczna i tragiczna. Ale miliardy ludzi na świecie żyją z podobnym poczuciem żalu. Choć wybierają kontynuowanie egzystencji i nie odbierają sobie życia, to jednak ich życie jest pełne przygnębienia, nieprzemyślanych decyzji i złych osądów aż do dnia, kiedy schodzą do grobu.

Na łożu śmierci

Bronnie Ware¹, australijska pielęgniarka, która kilka lat pracowała w ośrodku opieki paliatywnej, troszcząc się o pacjentów w ostatnich 12 tygodniach ich życia, dzień po dniu doświadczała realności żalu pacjentów zbliżających się do końca ich życia. Na podstawie tych doświadczeń napisała książkę, w której wymieniła pięć najczęściej wymienianych rzeczy, których ludzie żałują przed śmiercią:

1. Żałuję, że nie miałem odwagi żyć tak, jak naprawdę chciałem, a nie tak, jak inni tego ode mnie oczekiwali.

2. Żałuję, że tak ciężko pracowałem.

3. Żałuję, że nie miałem odwagi wyrażać moich uczuć.

4. Żałuję, że zerwałem więzi z moimi przyjaciółmi.

5. Żałuję, że nie pozwalałem sobie być szczęśliwy.

Życie bez żalu

Odczucia żalu doświadcza się nie tylko na łożu śmierci. Niektórym ludziom towarzyszy ono niemal przez całe życie. Komentując książkę Bronnie Ware, psycholog Robert Firestone zauważył, że ludzie żyli tak, jak żyli — pracując zbyt ciężko, nie wyrażając uczuć, gdyż wypierali myśl o własnej śmierci². Zauważył, że wielu ludzi nie żyje pełnią, gdyż są przerażeni koniecznością zaakceptowania śmierci. Obawiając się końca, usiłują uśmierzyć lęk przy pomocy narkotyków, dóbr materialnych i związków z ludźmi, nie uświadamiając sobie, że to wszystko często nie pozwala im żyć tak, jak naprawdę chcieliby żyć. Narkotyki niszczą ich umysł i zdrowie, cenny czas jest marnowany na pogoń za zdobywaniem dóbr materialnych, a niezdrowe związki powodują fizyczne i emocjonalne spustoszenie. Stojąc na progu śmierci, niektórzy ludzie uświadamiają sobie, że tak naprawdę nie żyli swoim życiem, ale swoimi żalami.

Wielu ludzi usiłuje żyć tak, by niczego nie żałować. Piosenkarka Edith Piaf śpiewała, że „niczego nie żałuje”, a Frank Sinatra zapewniał w swojej słynnej piosence, że postępuje „na swój sposób”. Tak więc raz po raz słyszymy radę: żyj tak, byś niczego nie żałował! Nie dopuść do tego, byś pewnego dnia uświadomił sobie, że rozminąłeś się ze swoim życiem, a wraz z nim straciłeś szansę na szczęście, które rodzi się ze świadomości, że żyje się odważnie, bez lęku. Wydaje się, że to dobra rada. Kto nie chciałby doświadczyć spełnienia i przeżyć życie bez wyrzutów sumienia, mając jedynie jasne wspomnienia? Ale czy to realne? Czy dążenie do czegoś takiego byłoby naprawdę mądre?

Popełniam błędy i dlatego…

I dlatego uczę się myśleć, żyć, przebaczać i miłować. Ludzie popełniają błędy. Jest to powszechna rzeczywistość ludzkiego doświadczenia. Czasami skłonność do popełniania błędów wiąże się ze strukturą i rozwojem mózgu. Na przykład w okresie dorastania płat czołowy, odpowiedzialny za kontrolowanie impulsów, myślenie i podejmowanie decyzji, nie jest jeszcze w pełni rozwinięty. Dlatego nastolatki są usposobione do działania impulsywnego i pochopnego, co sprawia, że żałują potem swoich decyzji, jeśli pozwoli im się robić, co chcą³.

Wydaje się, że aktywność mózgu jest także powiązana z doświadczeniem żalu. Uczeni odkryli, że ludzki mózg ma „ośrodek żalu” w korze orbitofrontalnej. Badania wykazały, że ludzie, którzy doznali urazu tej części mózgu, nie są w stanie odczuwać żalu nawet w sytuacjach, które powinny wywoływać tego rodzaju reakcję. Autorka Kathryn Schultz powiedziała, że „niezdolność doświadczania żalu jest jedną z cech wyróżniających psychopatów”.

Żal jest niezbędną, a nawet pożądaną cechą ludzkiego doświadczenia. Ludzie zdolni doświadczać żalu z powodu złych decyzji podjętych w przeszłości są w stanie określić swoje błędne postępowanie i zmienić je w przyszłości. Doświadczenie żalu jest wskaźnikiem, jakie zachowania i działania należy porzucić, a jakie zachowania i działania są stosowne i powinny być przyjęte. Żal nie jest więc czymś, co należy tłumić. Przeciwnie, należy go cenić ze względu na to, iż może nas nauczyć ważnych, a czasami także kosztownych lekcji oraz zachęcić do podejmowania lepszych decyzji w przyszłości.

Alina Kartman

¹ S. Steiner, Top Five Regrets of the Dying, „The Guardian”, 1.2.2012, www.guardian.com. ² R. Firestone, The Human Experience. Creating a More Meaningful Life, „Psychology Today”, 4.8.2011, www.psychologytoday.com. ³ C. Modan, Supraviețuind adolescenței, „Signs of the Times”, 12/2009, www.semneletimpului.ro.