Czy Bóg tworzy zło?

2349

W hebrajskim myśleniu Bogu przypisuje się sprawstwo tego, czemu nie zapobiegł — skoro bowiem Bóg do czegoś dopuścił, to znaczy, że to uczynił. Bóg jednak, choć pozwala na złe zdarzenia, to nigdy zła nie popiera.

„Ja tworzę światłość i stwarzam ciemność, Ja przygotowuję zarówno zbawienie, jak i nieszczęście, Ja, Pan, czynię to wszystko”1. W tłumaczeniu Biblii gdańskiej werset ten brzmi: „Czynię światłość, i stwarzam ciemności; sprawuję pokój, i stwarzam złe. Ja Pan czynię to wszystko”. Stwierdzenie zawarte w tym wersecie jest tak radykalne, że wczesnochrześcijański odstępca Marcjon posługiwał się nim jako dowodem, iż Bóg Starego Testamentu różni się od Boga objawionego w Nowym Testamencie. Ten werset i jemu podobne wydają się przedstawiać Boga jako sprawcę zła2. Problem w tym, jak doskonale sprawiedliwy Bóg, który jest nieskalanie prawy3, nie znajduje upodobania w bezbożności i nie ma w sobie żadnego zła4, myśli o pokoju, a nie o nieszczęściu5, jest światłością i nie ma w Nim żadnej ciemności6 oraz nie może być kuszony do zła ani sam nikogo nie kusi do zła7, – miałby być jednocześnie sprawcą zła.

Boża wszechwładza. Kontekst tego stwierdzenia wyjaśnia, że Boża ostateczna wszechwładza nad tym światem i ludźmi znajduje potwierdzenie. W swojej wszechwładzy Bóg posłużył się nawet perskim królem Cyrusem jako swoim sługą, by przynieść wyzwolenie i sąd8. Tak więc „światłość” i „ciemność” przedstawiają tu nie tyle cykl dnia i nocy, ale symbolizują „wyzwolenie” i „sąd”, przez które zbawienie staje się udziałem ludu Bożego. Kiedy Bóg wyzwala swój lud, może jednocześnie wykonywać karę, zsyłając nieszczęścia na narody, jak uczynił to za pośrednictwem Cyrusa w przypadku Babilonu.

Znaczenie „złego”. Hebrajskie słowo rac (zło) jest używane w Biblii na kilka sposobów. Może ono oznaczać zło w takim sensie jak w wyrażeniu: „drzewo poznania dobra i zła”9. W innych miejscach jest tłumaczone jako „nieszczęście”10, „klęska”11 czy „złość”12. Kontekst 45. rozdziału Księgi Izajasza wskazuje, że najlepszym przekładem może być „klęska” lub „nieszczęście”. Z punktu widzenia kontekstu werset ten dotyczy najwyższej władzy Boga przejawiającej się w sądzie, wyzwoleniu i panowaniu nad światem. Ponadto należy zauważyć, że zło, o którym mowa w tym wersecie (i podobnych wymienionych powyżej), może się odnosić do zła czy kary lub naturalnej katastrofy, a niekoniecznie zła w sensie moralnym. Bóg nie tworzy zła grzechu. Bóg jest miłością13. „Wszelki datek dobry i wszelki dar doskonały zstępuje z góry od Ojca światłości; u niego nie ma żadnej odmiany ani nawet chwilowego zaćmienia”14.

Bóg nie jest sprawcą zła. Bóg nie jest sprawcą ani inicjatorem zła. Taka rola byłaby całkowicie sprzeczna z całą Jego naturą i charakterem objawionymi w Piśmie Świętym. Jednak Bóg jest w stanie posłużyć się zjawiskami (w tym także złymi) w świecie przyrody w celu realizacji swoich zamierzeń, a także dla realizacji swoich zbawczych zamierzeń może użyć ludzi takich jak król Cyrus, którzy nie wiedzą nic albo wiedzą niewiele o Nim jako jedynym prawdziwym Bogu. W biblijnym sposobie myślenia wszelkie nieszczęścia spadające na ludzi spadają z niezawisłej woli Boga, nawet jeśli Bóg nie jest ich sprawcą. W hebrajskim sposobie myślenia Bogu powszechnie przypisuje się aktywne dokonania, o których w dzisiejszym sposobie myślenia mówilibyśmy raczej jako o dopustach Bożych, czyli zdarzeniach, którym Bóg nie zapobiegł. Skoro Bóg do czegoś dopuścił, to znaczy, że to uczynił — tak rozumieli to biblijni pisarze. Bóg pozwala na złe zdarzenia, ale nigdy nie popiera zła. Bóg odpowiada za stworzenie moralnych istot mających wolność wyboru i możliwość nadużycia tej wolności, ale nie znaczy to, że Bóg jest sprawcą zła. To moralne istoty mające wolność wyboru są odpowiedzialne za grzech i zło, którego się dopuszczają.

Frank M. Hasel

1 Iz 45,7. 2 Zob. Am 3,6; Jr 18,11; Lm 3,38. 3 Zob. Pwt 32,4. 4 Zob. Ps 5,5. 5 Zob. Jr 29,11. 6 Zob. 1 J 1,5. 7 Zob. Jk 1,13. 8 Zob. Iz 45,1-2. 9 Rdz 2,9.17. 10 Jr 26,3 BT. 11 2 Sm 15,14. 12 Rdz 6,5. 13 1 J 4,8.16. 14 Jk 1,17.