W Nowym Testamencie pojawiają się takie nazwy geograficzne jak Frygia, Sardes, Pergamon, Pont i Bitynia. Warto znać ich położenie i dzieje.
Frygia1. Frygowie zamieszkiwali w zachodniej części Azji Mniejszej od ok. 1000 r. p.n.e. Ich kraina znana była z rolnictwa i chowu bydła, kopalni złota i kamieniołomów marmuru. Frygia była niezależnym królestwem ze stolicą w Gordion. Rozkwit sztuki frygijskiej przypadł na wieki IX i VIII p.n.e. Frygijczycy czczili Manesa, Kybele i Attisa. Około roku 600 p.n.e. Frygia dostała się pod panowanie Lidów, a w roku 546 Persów. Ponad dwieście lat później zdobył ją Aleksander Wielki Macedoński. W III w. p.n.e. na jej terytorium osiedlili się celtyccy Galatowie. W roku 188 p.n.e. Frygia znalazła się w granicach Pergamonu i wraz z nim została przekazana w roku 133 p.n.e. Rzymowi przez ostatniego króla Pergamonu Attalosa III Filometera. Po podziale Imperium Rzymskiego w 395 r. n.e. Frygia znalazła się w cesarstwie wschodnim. Po bitwie pod Manzikertem w roku 1071 znalazła się pod panowaniem Seldżuków, potem Bizantyńczyków. W XIV wieku jej terytorium podbili Turcy osmańscy. Od tego czasu Frygia pozostaje częścią Turcji.
Sardes2. Sardes było stolicą państwa lidyjskiego, położonego w zachodniej Azji Mniejszej. Lidia była krainą bardzo żyzną i bogatą. W górach wydobywano metale, a rzeka Paktolos, płynąca przez Sardes, obfitowała w złoto. W roku 547 Lidia została zaatakowana przez perskiego władcę Cyrusa. Państwo lidyjskie, którego królem był Krezus, zawarło sojusz z Egiptem, Babilonią i Spartą. Początkowo w wojnie z Cyrusem wojska Krezusa odnosiły sukcesy, lecz gdy zostały one wysłane na leże zimowe, Cyrus zaatakował i zmusił Krezusa opuszczonego przez sojuszników do kapitulacji w roku 546. Król Lidii nie został stracony, lecz mianowano go perskim namiestnikiem Lidii. W roku 334 Lidia została zdobyta przez Aleksandra Macedońskiego, a w 133 roku p.n.e. przez Imperium Rzymskie.
Pergamon3. Królestwo Pergamońskie było państwem hellenistycznym w zachodniej części Azji Mniejszej ze stolicą w mieście Pergamon. Istniało w latach 283-133 p.n.e. Rządziła nim dynastia Attalidów, której założycielem był Filetajros. Jeden z kolejnych władców tej dynastii Attalos I (panowanie: 241-197) prowadził liczne wojny z Galatami, Seleucydami, Macedonią, a podstawą jego polityki stała się współpraca polityczna i militarna z Rzymem. Za jego czasów doszło do intensywnego rozwoju kulturalnego i naukowego Pergamonu, m.in. założono bibliotekę pergamońską, drugą co do wielkości i znaczenia po aleksandryjskiej. Pergamon przyciągał literatów, filozofów, architektów, rzeźbiarzy i malarzy oraz rzemieślników. Nadawał ton ówczesnej kulturze hellenistycznej. Rozwinęła się znacznie sztuka rzeźbiarska, znana nam ze słynnych rzymskich kopii rzeźb wotywnych Attalosa I –— Umierający Gal i Gal zabijający żonę oraz równie słynnego Ołtarza Pergamońskiego, który dzisiaj znajduje się w Muzeum Pergamońskim w Berlinie. Za Eumenesa II (197-159) Pergamon stał się największym państwem w Azji Mniejszej, przejmując większość posiadłości Seleucydów. Ostatnim władcą państwa pergamońskiego był Attalos III (139-133), który w pozostawionym przez siebie testamencie oddał królestwo Rzymowi. W rezultacie tego wybuchło powstanie, które obok charakteru antyrzymskiego przybrało również cechy rewolucji socjalnej, walki biednych przeciwko bogatym.
Pont4. Pont to kraina w północno-wschodniej Azji Mniejszej, nadmorska część Kapadocji. Niezależne królestwo założył tam ok. 281 r. p.n.e. Mitrydates I. Okres świetności Pontu zapoczątkował Farnakes I (185-159), który zdobył Synopę i ogłosił ją stolicą państwa. Za panowania Mitrydatesa V (150-120) i Mitrydatesa VI (120-63) Pont był najsilniejszym państwem w Azji Mniejszej. Mitrydates VI opanował całą Anatolię, Królestwo Bosporańskie na Krymie, Małą Armenię, Kolchidę i wybrzeża Morza Czarnego. Rywalizacja o władzę na terenie Azji Mniejszej wywołała wojny z Rzymem w latach 88-63 p.n.e. Podczas wojny domowej w Rzymie w latach 49-45 p.n.e. królestwo Pontu było sojusznikiem Pompejusza. W roku 47 p.n.e. pod Zelą Juliusz Cezar pokonał króla Pontu Farnakesa II, o czym zawiadomił rzymski Senat słowami: Veni, vidi, vici (przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem). Pont pozostał królestwem do roku 33 n.e., kiedy to cesarz Tyberiusz, po śmierci królowej Pythodoris, ustanowił w nim namiestnika w randze prokuratora. Cesarz Kaligula przywrócił królestwo Pontu, nadając je przyjacielowi z dzieciństwa Polemonowi II, synowi trackiego króla Kotysa VIII. W roku 64 Neron ostatecznie zlikwidował królestwo, a Pont włączył do rzymskiej prowincji Galacji.
Bitynia. Bitynia to górzysta, a zarazem urodzajna kraina znajdująca się w Azji Mniejszej, nad Morzem Czarnym, na terenie dzisiejszej Turcji. Stolicą Bitynii była pierwotnie Nikomedia, a następnie Nicea (Nikaia), obecnie Iznik, niedaleko Stambułu. Od VII w. p.n.e. Bitynię zamieszkiwali Trakowie. Została podbita przez Lidię ok. roku 550, przyłączona do Persji w roku 334. Od II do I w. p.n.e. uzależniona od Rzymu i przekształcona w prowincję rzymską. W XI w. n.e. wieku podbita przez Turków seldżuckich i włączona do ich państwa w Azji Mniejszej nazywanego Sułtanatem Rum. Wspomniani w Nowym Testamencie misjonarze chrześcijańscy Paweł i Tymoteusz próbowali pójść do Bitynii, ale Duch Jezusa im nie pozwolił. Do Bitynii jednak dotarło chrześcijaństwo, ponieważ czytamy o nim w Pierszym Liście Piotra.
Bernard Koziróg
1 Zob. Dz 2,10; 16,6; 18,23. 2 Zob. Ap 1,11; 3,1.4. 3 Zob. Ap 1,11. 4 Zob. Dz 2,9; 18,2. 5 Zob. Dz 16,7; 1 P 1,1.
