Izraelski król Omri był zdolnym dowódcą i budowniczym nowej stolicy swojego królestwa — Samarii. Jego syn Achab kontynuował politykę ojca. Obaj byli jednak odstępcami od prawdziwego kultu Jahwe. W efekcie Samaria ostatecznie upadła.
Od początku powstania północnego państwa izraelskiego każdy z jego królów panował nie za długo. Dopiero Basza zasiadał na tronie przez kilkanaście lat (909-886 p.n.e.). Jego następcą był Ela (886-885), który też panował krótko zamordowany przez Zimriego (885). Ten zaś jeszcze krócej, bo po siedmiodniowym panowaniu popełnił samobójstwo,a królem został Omri (885-874).
Omri, utalentowany dowódca wojskowy, opanował panujący w Izraelu chaos, który nie sprzyjał rozwojowi gospodarczemu czy kulturalnemu. Niezwykle interesująca, licząca ponad trzydzieści wierszy inskrypcja króla Meszy, znaleziona w Dibonie, stolicy Moabu, wskazuje, że Omri zapanował nad całym Izraelem. Zawarł pokój z Judą. Skutecznie również zahamował groźbę inwazji Damaszku, najpierw wygrywając z Aramejczykami kilka bitew,a następnie pozwalając kupcom z pokonanego państwa na założenie dzielnicy handlowej w Samarii.
Omri pozyskał także silnego sprzymierzeńca w fenickim Tyrze, przeżywającym ponownie okres świetności, i zapewnił sobie dostęp do morza dzięki odnowieniu przyjaźni, która kiedyś łączyła z tym państwem Dawida i Salomona. Przymierze zostało przypieczętowane małżeństwem najstarszego syna Omriego Achaba z Izebel, córką fenickiego króla-kapłana Etbaala.Z politycznego punktu widzenia było to pociągnięcie mistrzowskie, natomiast od strony religijnej fatalne, dlatego że doprowadziło Izraelitów do największego odstępstwa od Jahwe polegającego na preferowaniu kultu Baala i Asztarte1.
Z początku Omri nadal rezydował w Tirsie, gdzie archeolodzy odkryli zbudowaną przez niego dzielnicę królewską. Dzisiaj Tirsa jest identyfikowana ze stanowiskiem archeologicznym Tell el-Farah (północnym), 11 kilometrów na północny wschód od Nablusu. Według Biblii miasto zostało zdobyte przez Jozuego2. Księga Pieśni nad Pieśniami wspomina Tirsę jako miasto bardzo piękne3. Wykopaliska w Tell el-Farah prowadził W.F. Petrie w latach 1927-1929, a później Roland de Vaux w latach 1946-1960.
Jeszcze przed zakończeniem robót budowlanych tamtejszy pałac został opuszczony, bowiem sześć lat później Omri przeniósł się 15 kilometrów na zachód i zbudował od podstaw swoją drugą stolicę Samarię po zachodniej stronie masywu górskiego Efraim, w miejscu, gdzie kiedyś znajdowało się nieufortyfikowane miasteczko. Było to wysokie, samotne wzgórze o zaokrąglonym szczycie, leżało opodal źródła i głównego szlaku handlowego prowadzącego z północy na południe. Rozciągał się stamtąd wspaniały widok na biegnący wybrzeżem trakt, zawsze pełen kupców i wędrowców.
Samaria, która była usytuowana na wzgórzu o trzech stromych zboczach, była łatwa do obrony, a dzięki swym grubym murom ze starannie dopasowanych prostokątnych bloków kamiennych stała się twierdzą nie do zdobycia. Król Omri zajął cały szczyt wzgórza na swoją królewską rezydencję. Prace archeologiczne odsłoniły pałace jego rodziny i dworzan, magazyny, zbiorniki na wodę i spichrze.
Było to właściwie jedyne duże miasto, które starożytni Izraelici zbudowali od fundamentów. Prawdopodobnie jego plan przypominał Jerozolimę, dzieło Salomona, które Omri pragnął przyćmić świetnością swej nowej stolicy.
W Samarii wzniesiono także dzielnicę na niższych partiach zboczy, gdzie miała mieszkać uboższa ludność miasta. Bezpieczeństwo tej części miasta zapewniał własny mur zewnętrzny. Niestety, obiekty zbudowane z mniej trwałych materiałów nie przetrwały do naszych czasów albo zachowało się z nich bardzo mało.
Z etnicznego punktu widzenia budowa Samarii stanowiła próbę zagwarantowania jedności królestwa. Chodziło o to, aby Kananejczycy i Izraelici odgrywali na równi godną i ważną rolę, zjednoczeni osobistymi więzami pod berłem monarchy. Omri zakupił to miejsce od pewnego Kananejczyka, dokonując transakcji wedle prawa kananejskiego.
Następcą Omriego został jego syn Achab (874-854), który kontynuował politykę ojca. Dbał o konstruktywną koegzystencję z Judą, a również o dobre stosunki z Fenicjanami, potrzebne mu z uwagi na niebezpieczeństwo ze strony Damaszku.
Achab odniósł dwa zwycięstwa nad Ben-Hadadem. Później obaj królowie uzgodnili, że w Damaszku zostanie wydzielona izraelska dzielnica handlowa, aby zrównać przywileje Izraelitów z przywilejami Aramejczyków, którym oddano taką dzielnicę w Samarii. Ale pokojowa koegzystencja z Damaszkiem nie trwała zawsze. Doszło do kolejnej wojny, podczas której koalicja izraelsko-judzka walczyła z Aramejczykami. W ferworze walki Achab został śmiertelnie ugodzony i zmarłw Samarii.
Biblia sporo miejsca poświęca Achabowi i jego żonie Izebel, którzy prześladowali Eliasza, proroka Jahwe walczącegoz kultem Baala i Asztarte4.
Samaria została zdobyta przez Asyryjczyków w 722 roku p.n.e., a ludność wysiedlono do Mezopotamii i Medii.W czasach rzymskich Herod Wielki na jej ruinach zbudował miasto Sebaste. Dziś pozostałości antycznej Samarii, znane jako Szomeron, lokuje się w okolicach arabskiej wsi Sabastija, 55 kilometrów na północ od Jerozolimy i 11 kilometrów na północny wschód od Szechem. Archeolodzy znaleźli w tym miejscu ponad 500 fragmentów przedmiotów z kości słoniowej, co potwierdza biblijną wzmiankę o „domach z kości słoniowej”5 i innych przejawach zamiłowania do luksusuw czasach Achaba. W latach 1908-1910 n.e. odkryto 102 inskrypcje z VIII wieku p.n.e. zapisane pismem paleohebrajskim, zwane ostrakami z Samarii, z których 63 można było w pełni odczytać.
Bernard Koziróg
1 1 Krl 16,29-33. 2 Joz 12,24. 3 PnP 6,4. 4 1 Krl 19,1-3.
5 Am 3,15.
