Nikt nie jest z natury pokorny. Ze wszystkich zalet ludzkiego serca pokora jest najbardziej niewidoczna i chyba najtrudniejsza do osiągnięcia. Pycha jest dla nas tak naturalna jak oddychanie.
Obecnie kultura zachodnia jest niemal pozbawiona pokory. Nie zachęca się nikogo do łagodności, ale nagradza się arogancję i zarozumiałość. Ludzie usiłujący wywyższać siebie i przypisujący sobie wielkość są dalecy od pokory.
Pokora często bywa błędnie rozumiana. Niektórzy postrzegają ją jako słabą i bierną cechę wynikającą z braku energii, ambicji i pewności siebie. Wielu uważa, że pokora wyklucza wybitne osiągnięcia. Ludzie sukcesu są kuszeni, by wyzbywać się pokory, gdyż nie rozumieją prawdziwej mocy i piękna tej zalety. W gruncie rzeczy pokora jest niezwykłą siłą. W bardzo realny sposób pokora jest koroną wszystkich zalet i podstawą wszelkiej prawdziwej wiedzy.
Wartość pokory
Demostenes, słynny grecki orator, pewnego dnia został poproszony przez jednego ze swoich uczniów o wskazanie najważniejszego elementu, na jaki należy zwrócić uwagę w związku z publicznym przemawianiem. Odpowiedział, że elementem tym jest dykcja. To ma sens, bo najlepsze kazania, najgłębsze myśli i najmocniejsze argumenty nie odniosą skutku, jeśli nie zostaną wypowiedziane dobitnie i wyraźnie.
Następnie uczniowie poprosili Demostenesa, by wymienił drugi co do ważności czynnik, na który musi zwracać uwagę dobry mówca. Ponownie wymienił dykcję. A jaki był trzeci czynnik? Tak, zgadłeś — dykcja! Kiedy Augustyn z Hippony przytoczył tę anegdotę, zadał ważne pytanie: „Co jest najważniejszym czynnikiem w religii chrześcijańskiej?”. Następnie odpowiedział: „Jest nim pokora”. A jaki jest drugi co do ważności element? Pokora! A trzeci? Pokora! Augustyn był przekonany, że pokora jest jedynym sposobem, w jaki można wieść szlachetne życie.
Pokora a poczucie wartości
Bez pokory pycha opanuje nas i zepsuje każdy dobry czyn, do jakiego jesteśmy zdolni. Choć prawdziwa pokora należy dziś do rzadkości, Bóg nigdy nie przestał jej cenić. Dlatego pragnie pomóc nam wzrastać w pokorze. On pokazał, co znaczy być pokornym, kiedy ukorzył się i stał się człowiekiem jako Jezus Chrystus. Pokora nie znaczy, że powinniśmy źle myśleć o sobie. Prawdziwa pokora wyrasta ze zrozumienia miłości Boga do nas jako Jego dzieci. Daje nam świadomość, kim jesteśmy, kim są inni ludzie i kim jest Bóg. Pokora wyzwala nas od wyczerpujących prób definiowania naszej wartości według naszych osiągnięć. „Pokora oznacza, że nie myślimy o sobie więcej, niż powinniśmy, bo znamy siebie w świetle danym nam przez Boga”1. Tak rozumiana, pokora otwiera drzwi do wzrastania w łasce. Łaska nie jest wolnością postępowania stosownie do własnych zachcianek, ale mocą do życia zgodnego z właściwymi zasadami. Łaska jest darem Boga służącym prowadzeniu chrześcijańskiego życia. Bóg powiedział nam, że daje łaskę pokornym, a stanowczo sprzeciwia się pysznym2.
Życie w pokorze jest zaletą. Jest także aktem woli. Każdy z nas musi wybrać między trwałą przyjemnością pokory a nieuchronnym cierpieniem pychy.
Problem pychy
Nic dobrego nie wynika z pychy. Wyobcowuje nas ona od innych ludzi i budzi w nas błędne poczucie samowystarczalności. Nie sposób uważać się za lepszego niż inni bez jednoczesnego separowania się od nich. Pycha może się wkradać w nasze serce i umysł, wykorzystując naszą zamożność, sukces, wiedzę, myślenie i wiele innych środków. Jednak niezależnie od jej formy pycha zawsze niszczy.
Pycha daje o sobie znać w naszych rozmowach. Kiedy rozmawiamy z ludźmi, pycha może kusić nas do monopolizowania rozmowy. Czasami zbyt dużo czasu poświęcamy na prezentowanie swoich poglądów i opowiadanie swoich doświadczeń, zamiast na zapoznanie się z potrzebami i przemyśleniami innych ludzi. Pokora w rozmowie prowadzi do okazywania zainteresowania i troski ludziom, z którymi rozmawiamy.
Pyszni ludzie są skłonni do kłótni i powodują niezgodę i spory swoim zachowaniem. Ostatecznie pycha prowadzi nie do pokory, ale do prób upokarzania innych ludzi. Pycha skłania nas do przypisywania sobie wszystkich zasług oraz braku uznania dla ważnego wkładu innych. Pycha psuje.
Ponieważ pycha z zasady walczy o swoje, nie pozwala nam cieszyć się wiedzą i osiągnięciami innych ludzi. Zamiast tego buduje mury podejrzliwości i niechęci między nami a ludźmi, których myśli i dary mogłyby nas ubogacić. Pokora chroni nasze więzi, przypominając nam, że nasze talenty zostały nam dane przez Boga, oraz zachęcając nas do dostrzegania darów i talentów, jakimi Bóg obdarzył innych ludzi. W ten sposób pokora może uczynić życie w mniejszym stopniu rywalizacją, a w większym stopniu współdziałaniem.
Pyszny człowiek nie czuje potrzeby uczenia się od innych, bo wydaje się mu, że już wszystko wie. Dlatego pyszni ludzie z trudem znajdują przyjaciół i trudno z nimi wytrzymać, podczas gdy z pokornymi ludźmi przebywa się z przyjemnością. Pokora oferuje obietnicę doskonałości pod wieloma względami. Pokorny człowiek nie usiłuje się wywyższać kosztem innych, uzyskiwać więcej niż inni czy domagać się uznania, jakim cieszą się inni.
Pyszni ludzie, zamiast służyć innym, wolą, by to im służono. Nie są w stanie przyjmować uwag i krytyki bez przyjmowania obronnej postawy. Pyszni ludzie raczej upokarzają innych, niż pozwalają upokorzyć siebie. To czyni pychę poważnym ograniczeniem dla każdego przywódcy, gdyż pyszny przywódca poniża i dyskredytuje tych, którymi kieruje.
Pycha może prowadzić do upadku całe narody. Jednym z przykładów takiej pychy jest starożytne Imperium Rzymskie, które jako supermocarstwo władające światem uchodziło za niezniszczalne. Nikomu nie przychodziło nawet do głowy, by Rzym mógł zostać pokonany przez jakichś „barbarzyńców” zza Karpat. Jednak dobrobyt i pycha imperium stopniowo prowadziły do zepsucia, umniejszając jego potęgę i wystawiając je na ataki pozornie słabszych plemion. Według historyka Edwarda Gibbona Rzym ostatecznie pogrążył się w upadku, gdyż „nieumiarkowanie w poczuciu wielkości ściągnęło nań klęskę” . Historia imperialnego Rzymu potwierdza biblijne przysłowie: „Pycha chodzi przed upadkiem, a wyniosłość ducha przed ruiną”3.
Pokora i mądrość
Pycha przytępia wyobraźnię i przeszkadza ludziom w słuchaniu, uczeniu i rozwoju. Nie pozwala im stać się takimi, jakimi mogliby być. Z drugiej strony, pokorni ludzie akceptują fakt, iż nie wiedzą wszystkiego. Nie postrzegają siebie jako właścicieli prawdy, ale raczej jako jej sługi. Pokorni ludzie mają swobodę przejawiania ciekawości zamiast cynizmu. Dzięki temu uczą się przez całe życie, zyskując cenne zrozumienie rzeczywistości przez relacje z innymi ludźmi.
Pokora czyni nas bardziej podatnymi na przyjmowanie prawdy. Przypomina nam, że jesteśmy zależni od mądrości i pomocy innych ludzi. Chrześcijanie pielęgnujący pokorę przez uczenie się prawdy Słowa Bożego i podążanie za nią, będą się rozwijać w swoim zrozumieniu świata i rzeczywistości w sposób niedostępny dla ludzi pysznych.
Pokora Jezusa
Prorok Micheasz napisał jedną z najbardziej zwięzłych i treściwych deklaracji woli Boga wobec ludzi: „Oznajmiono ci, człowiecze, co jest dobre i czego Pan żąda od ciebie: tylko, abyś wypełniał prawo, okazywał miłość bratnią i w pokorze obcował ze swoim Bogiem”4.
Nikt nigdy nie postępował tak sprawiedliwie, nie miłował tak miłosiernie ani nie zachowywał się tak pokornie jak Jezus Chrystus. Z niepojętej miłości do nas Jezus „uniżył samego siebie i był posłuszny aż do śmierci, i to do śmierci krzyżowej”5. Jezus został wywyższony i uwielbiony dzięki pokorze i miłości. Jego przykład uczy nas, że jedyną drogą do prawdziwego wywyższenia jest uniżenie.
Pokora jest przeciwna kierunkowi naszej kultury i głęboko osadzonej pysze ludzkiego serca. Jednak pielęgnując tę zaletę, ubogacasz znacząco swoje życie i doznajesz szczęścia w stopniu nieosiągalnym dla ludzi pysznych. Twoje więzi się umacniają, twój umysł się poszerza, a twoja zdolność radowania się Bożymi błogosławieństwami przerasta najśmielsze oczekiwania.
Frank M. Hasel
1 Tom Yeakley, Growing Kingdom Character: Practical, Intentional Tools for Developing Leaders, Colorado Springs 2011, s. 56. 2 Zob. Prz 3,34; Jk 4,6; 1 P 5,5. 3 Prz 16,18. 4 Mi 6,8. 5 Flp 2,5-11.
[Artykuł jest skrótem rozdziału z książki autora pt. Szlachetne życie, Wydawnictwo „Znaki Czasu”, Warszawa 2022].
